User Tools

Sitemap • Trace: • hv-18-k-ocr

Kāvyamālā 22, OCR

  • , ,
  • Known as: , (NCC).
  • Siglum: KOCR

Kāvyamālā from OCR-Here only canto 3

More ▾
Title Haravijaya
Commentary Viṣamapadoddyota
Author Ratnākara
Commentator Alaka
Physical description
Language/Script [Sanskrit in Latin script.]
Format e-text
Material digital
History
Date of production unclear
Place of origin
Provenance [record of ownership]
Acquisition [how it was acquired]
  • KOCR

⸤aṣṭādaśaḥ sargaḥ |

kurvann aṅgaklāntim arkaprakāśo gacchantībhir manyunevāṅganābhiḥ |
phullannīlāmbhojasaṃvādinetracchāyāpātaiḥ khaṇḍaśo 'tha vyadhāyi || 1 ||
⸤aṅgānābhirātapo netracchāyānipātena khaṇḍitaḥ | chāyā kāntiḥ | tayā cātape pa⸤tantyā chāyā vyadhīyateti taddvāreṇātapadhvaṃsaḥ | chāyā vā pratibimbam_ || 1 ||
āśāplāvisvacchalāvaṇyakāntijyotsnāpūrāpahnutāny apy aśeṣam |
chattrāṇy uccair dhāryamāṇāni tāsāṃ haimaiḥ pāṇḍūny anvamīyanta daṇḍaiḥ || 2 ||
lāvaṇyasa⸤hitā kāntir lāvaṇyakāntiḥ | haimaiḥ suvarṇamayair vikāraiḥ | ‘prāṇirajatādibhyo 'j_’ | he⸤maśabdo rajatādiṣu na paṭhyata iti cet_, tarhi tatrāpaṭhito 'py upasaṃkhyeyaḥ | haimaśabdasya ⸤bahuśaḥ śiṣṭaprayogadarśanāt_ | dṛśyate yathā jātiṣu triphalāśabdaḥ | aṇi tu ‘an_’ iti ⸤prakṛtibhāve haimanair iti syāt_ || 2 ||
tiryagjyotsnāpāṇḍubhāsā dhṛ*tena cchattreṇānyā rājati sma vrajantī |
vaktrendoḥ svinmaṇḍalāgreṇa cañcanmuktādāmoddāmatārāgaṇena || 3 ||
    • 3. ‘vṛtena’ ka.
svicchabda ivārthe || 3 ||
Lramyābhogair gauratām udvahadbhiḥ prauḍhasyendor bimbaśobhām avāptaiḥ |
chattraiś chāyātāni sīmantinīnāṃ vaktraiś cārāc cārunetrābhirāmaiḥ || 4 ||
atāni prasāritā | neL⸤trāṇi nayanāni dugūlāni ca || 4 ||
baṃhīyastvaṃ nākanārījanasya chattracchāyāmaṇḍalair īyivadbhiḥ |
tadvaktrendugrāsaga*rdhāvatīrṇair ākīrṇorvī saiṃhikeyair ivāsīt || 5 ||
    • ⸤1. ‘garvā’ kha.
5 ||
mārgoddhūtā dhūlayo dhūsaratvaṃ māsāṃ kārṣuḥ svacchalāvaṇyakānteḥ |
vallyo 'dhunvan vātanunnānitīva strīṇām ārād vallarīcāmaraughān || 6 ||
adhunvan kampayām āsuḥ | vallaryaḥ śākhāḥ || 6 ||
⸤
kāñcīnaddhaiḥ sthūlabimbair nitambaiḥ saṃbādhatvaṃ vartmanaḥ kurvatībhiḥ |
mandaṃ jagme 'thāṅgalekhāniṣaṇṇasphūrjatkaṃdarpātibhārādivābhiḥ || 7 ||
7 ||
pratyuptānāṃ he*mapādāṅgadeṣu strīṇāṃ bhāge padmarāgopalānām |
a*bhraṣṭo 'pi cchāyayā nihnutaḥ sann āpa vyaktiṃ yāvakīyo rasaughaḥ || 8 ||
    • 2. ‘haima’ ka.
    • 3. ‘prabhraṣṭānāṃ’ ka-kha.
pādāṅgadāni pādakaṭakās teṣu nūpureṣu kvacid ekadeśe pratibaddhānāṃ padmarāga⸤maṇīnāṃ prabhayā tiraskṛtatvād aṅganānām agalitasyālaktakasya raso nālakṣyata | kvacit_ ‘pra⸤bhraṣṭaḥ’ iti pāṭhaḥ | tadā anihnuta ity akārapraśleṣaḥ vidhiś ca vākyārtho veditavyaḥ || 8 ⸤||
agre yāntaṃ kānanālokanecchāvyagratvāt tvaṃ vīkṣito no mayeti |
vyājādākhyadvallabhaṃ pīvarābhyāmāhaty ārāt kāpi pṛṣṭhe stanābhyām || 9 ||
9 ||
gacchantīnāṃ nūpurakvāṇakṛṣṭā haṃsaśreṇyo dhṛṣṭam agre sarantyaḥ |
gaṇḍābhogair apy ahāsyanta bhāsvatpāṇḍucchāyāhāsabhāvena tāsām || 10 ||
10 ||
spaṣṭāgaskaṃ jīviteśaṃ vidhūya pratyāsannaṃ manyunāgre vrajantīm |
ālīvārād bandhaśaithilyahetoḥ kāñcī kāṃcit pādapātinyarautsīt || 11
ālī sakhī || 11 ||
sīmantinyāḥ saṃsarantyāḥ salīlaṃ vartmany ārāt pīnatuṅgastanāgrāt |
prālambena cchinnasūtreṇa pete yogyaḥ pātaḥ sarvathā nirguṇānām || 12 ||
prālambaḥ sragdāma hāro vā | guṇas tantur api ⸤|| 12 ||
yā pādānām ujjvalā śrīramīṣām ambhojānāṃ sā kuto 'bhyeti mugdhāḥ |
mañjīraugho mañjunā śiñjitena prītyetīva vyājahārātha haṃsān || 13 ||
abhyeti abhyāgacchati || 13 ||
Llakṣmyādhārair bhaṅgurāpāṅgabhṛṅgaśreṇicchāyāśāritāśāvakāśaiḥ |
amlāyadbhir vibhramāmbhojakhaṇḍair ambhorūḍhair āpi mārge vikāsaḥ || 14 ||
rambhoravaḥ pramadās tābhi rūḍhair dhṛtaiḥ, aL⸤mbhasi ca rūḍhair utpanair āpi prāptā || 14 ||
ullaṅghyātha spaṣṭatāmbūlavallījālāśliṣyatkesarān sānumārgān |
haṃsavrātāsevitasvarṇapadmacchāyām āpuḥ syandinīm induvaktrāḥ || 15 ||
induvaktrāḥ sumukhyaḥ || 15 ||
śānteḥ śaśvatsajjalābhāṃ niṣadyāṃ puṇyāṃ loke vīcibhaṅgapragalbhām |
pratyāsīdatpuṣkarāvartakaughāṃ prāptāṃ kalpāpāyavelāvilāsam || 16 ||
satī jala⸤syābhā yasyāḥ sajjaś ca saṃmukho lābho vāṇijakānāṃ vṛddhir yasyām_ | śānter upaśamasya ⸤niṣadyā āpaṇaḥ | puṇyā pavitrā | vīcibhaṅge taraṅgāṇāṃ dvidhākaraṇe pragalbhā prabhuḥ | yāpi ⸤puṇyā puṇyavatī sā lokasya avīcibhaṅge naraka[viśeṣa]bhede kṣamā | puṣkarāṇi pa⸤dmāni | āvartāḥ salilarūpakāḥ | tāni pratyāsīdanti yatra tādṛśaḥ kaugho jalapravāho ⸤yasyāḥ | kalpāntavelāpi samupaviśatpuṣkarāvartakākhyajaladavṛndā bhavati || 16 ||
nidrāmudrārecitasvarṇapadmāṃ padmacchāyāśītalasvacchatoyām |
toyodgacchadvīcivikṣiptahaṃsāṃ haṃsaśreṇīśāritottānatī*rām || 17 ||
    • ⸤1. ‘nīrām_’ kha.
⸤recitaṃ tyaktam_ || 17 ||
(tilakam_)
saṃsarpantyā maṅktum ety ādhirodhaḥ sīmantinyā nirjitānvīkṣya gatyā |
valgadvīcikṣo*bhabhinnaṃ ta*dāmbho muktāsthatvenaiva haṃsān nirāsthat || 18 ||
    • 2. ‘kṣobhibhinnaṃ’ ka.
    • 3. ‘tadambho’ ka.
nirāsthat_ nicikṣepa | ‘asyates thuk_’ || 18 ||
āyāntīnāṃ nirmalāmbhaḥkaṇaughavyājālakṣyasvacchamuktāpha*lārgham |
satkārāyevābjinīpattrapātraṃ mandākinyā saṃdadhe sundarīṇām || 19 ||
    • 4. ‘phalārghyam_’ kha.
19 ||
kācit tīrotsaṅgasaṃsthā mimaṅkṣuḥ sarvāṅgīṇasvacchalāvaṇyakāntiḥ |
atyutsukyapreritenānurāgād abhyutthāyāliṅgitevāmbhasāsīt || 20 ||
sa⸤rvam aṅgaṃ vyāpnoti sarvāṅgīṇaḥ | ‘tatsarvādeḥ pathyaṅga—’ iti khaḥ || 20 ||
sparśenāṅgāny āśu nirvāpayantyaḥ svacchacchāyālokanetrābhirāmāḥ |
rāmās tasmin snigdhavaidūryanīle vyomnīvānuṣṇāṃśubhāso nipetuḥ || 21 ||
21 ||
tīrotsaṅgāt tuṅgatām ādadhānād bhraśyantīnām āśu sīmantinīnām |
ambhobhāge nirjhariṇyā gurutvāt tāsāṃ pete pīvaraiḥ prāṅnitambaiḥ || 22 ||
22 ||
Lbhraśyanmālyā viślathatkeśaha*stā truṭyattārasphārahārāvalīkā |
prāvartiṣṭākṛṣṭasaṃbhogalakṣmī rambhorūṇāṃ majjanārambhalīlā || 23 ||
    • ⸤1. ‘hastāt_’ kha.
L⸤ākṛṣṭā āhṛtā | anukṛteti yāvat_ || 23 ||
āyāntīnāṃ tīrahaṃsīninādas tāsaṃ jigye mekhalābhir yakābhiḥ |
ā*kramyāntarmatsareṇeva sindhor mūkāvasthāstā vyadhāt kṣubhyadambhaḥ || 24 ||
    • 2. ‘ākrāmyantyā’ kha.
yakābhir yābhiḥ | ‘avyayasarvanāmnāṃ—’ ⸤iti svārthe 'kac_ || 24 ||
baddhatrāsā ratnasopānapaṭṭakṣobhodgacchallolakallolam ambhaḥ |
ālambyaikāvātaratkāntahastaṃ pīḍāgāḍhaṃ tatsapatnyāś ca cetaḥ || 25 ||
pīḍā balavad ākramaṇaṃ vyathā ca | gāḍhaṃ nibiḍam āśritaṃ ca ⸤|| 25 ||
śītālutvād apy anicchur nimaṅktuṃ kācit toyaṃ cittanāthānurodhāt |
rodhaḥsīmno nimnagāyā jagāhe kiṃ tat premṇā kāryate yan na lokaḥ || 26 ||
śītaṃ na sahate śītāluḥ | ‘śītoṣṇatṛprebhyas tan na sahate’ ity ālupratyayaḥ | ⸤rodha eva sīmā avadhiḥ || 26 ||
sāsūyāntaḥ kācid aṅge 'nyanārīgātrāl lagnaṃ vallabhasyāṅgarāgam |
krīḍāvyājāc chṛṅgakāmbhaḥprahārair unmārṣṭi sma smarevaktrāmbujaśrīḥ || 27 ||
śṛṅgakaṃ kanakam ayaṃ śṛṅgam_ || 27 ||
mā*rdaṅgībhis tālalīlābhirāmaṃ hastāmbhojair āhate 'mbhasy amandam |
bhrūnartakyo ve*llitavyājanṛttavyākṣepeṇa preyaso jahrur ārāt || 28 ||
    • 3. ‘mandāṅgībhiḥ’ ka.
    • 4. ‘valgita’ ⸤kha.
vyākṣepo vyā⸤pāraḥ || 28 ||
saprāsaṅgā sinduvāraprasūnasragvaidagdhīṃ bibhratī sundarīṇām |
valgadvicivyālaviśliṣṭavellannirmokaśrīr vyadyutatphenapaṅktiḥ || 29 ||
prāsaṅgo dairghyam_ | vaidagdhī bhaṅgīḥ || 29 ||
āmagnānāṃ vīcipāriplavormibhrāmyanmīnonmeṣicakṣustadambhaḥ |
viṣvagvṛttiṃ kautukeneva tāsām āṅgīṃ śobhām aṅganānām apaśyat || 30 ||
vīcivaccaṭulāḥ vīciṣu ca ⸤bhrāmyanto mīnā eva vikasvarāṇi cakṣūṃṣi yasya || 30 ||
siktāmbhobhiḥ kāpi dūrāt sapatnīnām agrāhaṃ dāhasaṃvegam āpat |
śāntiṃ bheje 'nukṣitāpītarā svāṃ saṃjñāṃ śrutvā kīrtitāṃ vallabhena || 31 ||
nāma gṛhītvā nāmagrāham_ | ⸤‘nāmnyādiśigrahoḥ’ iti ṇamul_ || 31 ||
strīvakṣojasphālanotthā nadantaḥ pātuṃ padmeṣūrmayaḥ ṣaṭpadānām |
kiṃjalkālīṃ no daduḥ kiṃ vi*dhattām udvṛttair vā saṃgato 'nyajjalaughaḥ || 32 ||
    • 5. ‘vidhattāt_’ ka.
vakṣojau stanau | udvṛtto durācāraḥ parivartuL⸤laś ca | jalā jaḍā api || 32 ||
Lmaṅktvā preyānīyivān ambhaso 'ntaryatpaśyantyāṃ roṣarūkṣaṃ sapatnyām |
āśiśleṣa smeravaktrāṃ striyaṃ tatsāphalyaṃ sā tatprasādasya mene || 33 ||
33 ||
sādṛśyaṃ yaiḥ kalpyate strīmukhānāṃ phullāmbhojais te 'samīcīnabodhāḥ |
ity ālocyevāntaraṃ tacchriyo 'bhūd vīcivrātaḥ sphītaphenasmitaśrīḥ || 34 ||
asamīcīnam asamyak_ | antaraṃ viśeṣaḥ || 34 ⸤||
dūrād eva strīmukhaupamyalakṣmīṃ yatsaṃprāptā yūyam etāv adas tu |
hrīhe*tur vo 'bhyarṇatetīva bhṛṅgair āśiñjānair abhyadhīyanta padmāḥ || 35 ||
    • ⸤1. ‘hetoḥ’ ka.
35 ||
vīkṣya bhraṣṭaṃ karṇapūrīkṛtaṃ sallīlāvatyāḥ phullanīlāravindam |
mandākinyāṃ kīrṇamarṇaḥkaṇaughaiḥ sodaryatveneva padmaṃ vyarodīt || 36 ||
36 ||
uttaṃsādāv utpalāny aṅganānāṃ yānyāsaṃstānyūrmijālāni jahruḥ |
tasthāv ambhorūḍham abjaṃ tathaiva syāt sādhyaḥ ko baddhamūlo jalānām || 37 ||
sādhyo vijeyaḥ || 37 ||
āropya tvām aṅganaiṣādhikarṇaṃ nūnaṃ netracchāyayādhaḥ karoti |
ity ambhojaṃ vīcihastais tanūjasnehenevāpāharatkṣubhyadambhaḥ || 38 ||
38 ||
saṃsargeṇāvāptam ambho 'tibhūmiṃ karṇārūḍhāny utpalāny aṅganānām |
udgcchadbhir narmaṇevormihastair hṛtvā dūraṃ phenahāsaṃ vyatānīt || 39 ||
atibhūmir atisneho 'pi || 39 ||
romāñcālīm añcitāṃ kampam ūrvoḥ śītavyājātsītkṛtaṃ cādhitoyam |
kācit preyaḥkāmarāgottham agre pratyagroḍhā spaṣṭam ahnoṣṭa sakhyāḥ || 40 ||
⸤preyān eva kāmaḥ | ahnoṣṭa nyagūhat_ || 40 ||
vīcikṣobhāvirbhavatsaṃbhramatvāt kāntaṃ kācit sasvaje jātasaukhyā |
prāyeṇetthaṃ śreyase vikriyāpi prādurbhūtā kalpate komalānām || 41 ||
komalāni jalāny api || 41 ||
rodhohaṃsasvānalakṣmīṃ vyajeṣṭa spaṣṭaṃ yaḥ strīmekhalānāṃ ninādaḥ |
vicchinno 'sau sa*jjalaughair itīva srotasvinyā phanehāso vitene || 42 ||
    • 2. ‘sajjalaughaiḥ’ ka-kha.
srotaL⸤svinī nadī || 42 ||
kallolaughair ghaṭṭitasyendugaurī haṃsavrātasyeva dehacchaviśrīḥ |
bhraṣṭā reje kāminīnāṃ kucāgrakṣobhodbhūtā phenaphāliḥ sphurantī || 43 ||
phāliḥ khaṇḍikā || 43 ||
Llolenoccaiḥ pāṭalāvṛntabhāsā dīrgheṇormivrātasaṃpiṇḍitena |
veṇīdaṇḍenāpyate smāṅganāyāḥ pātālotthavyālabhogānukāraḥ || 44 ||
44 ||
romāñcaughaṃ bibhratī śītatoyasparśeneva preyasābhyetya dūrāt |
vyātyukṣībhir nirji*tāny āttahāsaṃ paryaṣvañjivyañjitaprema subhrūḥ || 45 ||
    • ⸤1. ‘nirjitenyātu’ kha.
45 ||
ādāyaikā padmanālāgrasūtraṃ rugṇair ambhaḥkrīḍayāgre vikīrṇaiḥ |
muktājālaiḥ kartum aihiṣṭaṃ hāraṃ kasya syād vā maugdhyabhājo vivekaḥ || 46 ||
46 ||
krīḍāmardāt subhruvo ratnakambor bhagnasyācchā koṭir akliṣṭakāntiḥ |
prabhraśyantī toyarāśer adhastāt tārāmārgād indulekheva reje || 47 ||
47 ||
pakṣmaśreṇīpattraśobhābhirāmapreṅkhallīlāluṅkhitāpāṅgapuṅkhāḥ |
tābhir muktā dṛṣṭibāṇās tadānīṃ niḥsāraṅgāṃ cakrire kānanorvīm || 48 ||
pa⸤ttrāṇi pakṣāḥ | āluṅkhitaḥ spṛṣṭaḥ | niḥsāraṅgā lajjayā nirgatamṛgā | mṛgaśūnyā ca ⸤|| 48 ||
sārdhaṃ strīṇāṃ vallabhair majjatīnām udvṛttatvād bhajyamānāḥ stanāgraiḥ |
rodhohaṃsavrātam āsus ta*raṅgā niḥsāmarthye śaktatāho jaḍānām || 49 ||
    • 2. ‘taraṅgān_’ kha.
udvṛttaḥ sadoṣo 'pi | rodhas taṭam_ | āsur anayan_ | asyater atra nayatyarthatvād dvikarma⸤katvam_ | jaḍāni jalāny api || 49 ||
ścyotallāvaṇyāmṛtaṃ nirbharatvād ūrmivrātair gāḍham āpīya bhūyaḥ |
abhyudveme ghūrṇamānair ivāsāṃ saṃkṣobhāvirbhāviphenacchalena || 50 ||
āpīyeti ‘pīṅ_ pāne’ ity asya prayogaḥ | a⸤bhyudveme vāntam iva || 50 ||
svacchacchāye bimbitaṃ gaṇḍabhāge vibbokinyāḥ phullanī*lāravindam |
sevārthīvālakṣyatopāntavarti pratyāhartuṃ kāntisarvasvam akṣṇaḥ || 51 ||
    • 3. ‘līlāravindam_’ ka.
vibbokinī yoṣit_ | vibbokaś ceṣṭāviśeṣa ity uktam_ || 51 ||
labdhvā nābhīmaṇḍalāntaḥpraveśaṃ kurvaṃl līlāsphālanaṃ strīstaneṣu |
kallolaugho 'mān ivātmanyayāsīt to*ṣāveśād udbharībhūya rodhaḥ || 52 ||
    • 4. ‘roṣā⸤vegāt_’ ka.
⸤amān avartamānaḥ | udbharībhūyādhikatāṃ prāpya || 52 ||
dhaute 'py akṣṇor añjane vīcibhaṅgair nai*sargikyā hānir āsīn na lakṣmyāḥ |
yenārabdhaṃ yan na ta*tra vyapete tasyābhāvāj jāyate 'tiprasaṅgaḥ || 53 ||
    • 5. ‘naisargiṇyā’ ka.
    • 6. ‘tan na’ ka.
yad yena nārabdhaṃ tatrānārabdhe(bdhake) L⸤vinivṛtte tasyānārabdhasyābhāvo no yuktaḥ | tathātve 'tiprasaṅgo 'tivyāptir utpadyate | ⸤kāraṇaṃ hi nivartamānaṃ kāryaṃ nivartayati | svabhāvo 'bhāvam_ | avyabhicārāt_ | anyathā ⸤ghaṭapaṭayor apy ekataranivṛttāvaparanivṛttiḥ kena vāryeta | akāraṇam asvabhāvaś ca kajjalaṃ ⸤cakṣuṣoḥ sahajalakṣmyā iti kathaṃ tadvigame sā hīyeta | uktaṃ ca—‘tasmāt tanmātrasaṃbaddhaḥ ⸤svabhāvo 'bhāvam eva vā | nivartayet kāraṇaṃ vā kāryam avyabhicārataḥ ||’ iti || 53 ||
Lpratyāsanne vīcibhaṅge muhūrtaṃ bimbāyātā kāpyakāśiṣṭa dhṛṣṭam |
utkīrṇoccaiḥ sphāṭikastambhabhittau spaṣṭākārā putrikeva sphurantī || 54 ||
bi⸤mbāyātā bimbitā | sphurantī jīvantīva || 54 ||
lekhāḥ sītā bibhratī madhyabhājaḥ subhrūr anyā kāmakedārabhūmiḥ |
āpyāyiṣṭa preyaso hastapadmakṣiptair ambhaḥśīkaraiḥ siktamūrtiḥ || 55 ||
lekhā valya eva sītā halalekhāḥ | ⸤madhyam udaram_ || 55 ||
ścyotatpādālaktakāmbhastaraṅgavyāsaṅgenābaddharāgāṅghrivaktrāḥ |
rodholekhāvartino dhārtarāṣṭrās tāsām agre rājahaṃsā ivāsan || 56 ||
dhārtarāṣṭrāḥ kṛṣṇacañcucaraṇā haṃsāḥ || 56 ||
kallolaughābhyāhatebhyas tadānīṃ tadgātrebhyaścyotatā candanena |
nītaṃ lāvaṇyāmṛteneva gaurīṃ chāyām āsīd ambu saṃdigdhaphenam || 57 ||
57 ||
visrastaḥ sankautukenāgrabhāñji vyālolāgraḥ kāminīkeśahastaḥ |
vistāratvaṃ vīcijālena nītaḥ padmānīvājīgaṇan nirjhariṇyāḥ || 58 ||
agram aṅgu⸤lir api | keśahastaḥ keśapāśaḥ | keśa eva hastaḥ pāṇiḥ || 58 ||
vyātyukṣīcchāpreritenāmbhasārāt siktā kācit preyasā na pratīpam |
prāgalbhiṣṭāhantum enaṃ navoḍhā hrīr vaiyātyaṃ hanti la*jjādhanānām || 59 ||
    • ⸤1. ‘lajjāṃ dadhānā’ ka.
vaiyātyaṃ dhṛṣṭatā || 59 ||
sthūlocchvāsā nirbharaṃ vādayantī gāḍhotkampoccais tarāṃ dantavīṇām |
śītārta nu prāptakāmajvarā nu bhreje romāñcāñcitāṅgī natabhrūḥ || 60 ||
⸤dantavīṇā saśabdadantavepathuḥ || 60 ||
spaṣṭapreṅkhatpakṣmaśobhābhirāmair netraiḥ strīṇāṃ dikṣu kāntiṃ kiradbhiḥ |
phullannīlāmbhoruhaiś ca sravantyāḥ saṃgharṣeṇa vyā*vahāsīva tene || 61 ||
    • 2. ‘vyāvahārīva’ ka.
pakṣmāṇi pallavā api | saṃgharṣaḥ spardhā | vyāvaL⸤hāsī parasparopahāsaḥ || 61 ||
a*spardhiṣṭāmbhoruhaṃ yat taruṇyā vaktreṇārāc chāyayā jīyamānam |
ta*t saṃvavre nirjhariṇyā tadānīṃ phenavrātair vrīḍayevonmiṣadbhiḥ || 62 ||
    • 3. ‘abhrājiṣṭa’ kha.
    • 4. ‘utsaṃvavre’ kha.
62 ||
Labhrājiṣṭa prerito mū*rdhni bhartuḥ sīmantinyā majjanārambhanāṭye |
kampodrekān nirgalattoyaśeṣaḥ phenavrātaḥ pāṇḍupuṣpāñjaliśrīḥ || 63 ||
    • ⸤1. ‘sīmni’ kha.
63 ||
vicchinnānāṃ tārahārāvalīnāṃ lagnairambhaḥśīkarair u*nmiṣadbhiḥ |
pratyājahre śrīḥ puraṃdhristaneṣu svacchair yogaḥ saṃpade kasya nasyāt || 64 ||
    • 2. ‘utpatadbhiḥ’ ka.
64 ||
mā drākṣur māṃ bhraṣṭam anyāni bhīroḥ karṇotsaṅgād utpalāny ambhasīti |
hrīteneva kvāpi saṃcintya vīcikṣobhāj jagme karṇapūrotpalena || 65 ||
65 ||
chāyāṃ bibhradvāsare 'py akṣataśrīś chātodaryā gamyarūpo na rāhoḥ |
nidrātaṅkaṃ paṅkajānām akurvan vyadyotiṣṭāpūrva evānanenduḥ || 66 ||
chātaṃ kṛśam_ || 66 ||
vaktracchāyānirjitāmbhojaśo*bhaṃ roṣeṇeva strījanasyekṣaṇāni |
ambhaś cakre vīcidhautāñjanāni svalpaḥ prītyai viprakāro 'py arātau || 67 ||
    • 3. ‘śobhā’ kha.
⸤viprakāraḥ paribhavaḥ | sa svalpo 'pi ripuviṣaye vidhīyamānaḥ prītijanako bhavati || 67 ⸤||
hārapreṅkhattāramuktāphalaughajyotsnājālavyājato nirbharatvāt |
asyandiṣṭevācchalāvaṇyavṛṣṭiṃ pīnottuṅgaḥ sundarīṇāṃ stanaughaḥ || 68 ||
68 ||
anyastrīdṛgdā*hidhautāṅgarāgaspaṣṭapreṅkhatpāṇijārdrakṣatāṅkam |
chā*todaryāś chādayantī kucāgraṃ sāsūyatvaṃ phenapālī cakāra || 69 ||
    • 4. ‘dāha’ kha.
    • 5. ‘śā⸤todaryā’ kha.
dṛśau dahatīti dṛgdāhī || 69 ||
niḥśvāsānāṃ saurabhād ā*patiṣṇūnrolambaughān vā*rayantīḥ karāgraiḥ |
vyā*lolākṣī kācid āripsateva krī*ḍālolā kandukakṣepavṛttim || 70 ||
    • 6. ‘āpatiṣṇu’ kha.
    • 7. ‘vārayantyaḥ’ kha.
    • 8. ‘vyālolākṣyaḥ’ kha.
    • ⸤9. ‘krīḍālolāḥ’ kha.
āripsata prārebhe || 70 ||
pratyāsannāṃ kāṃcid ambhojanālair ālokyaiva preyasā hanyamānām |
bibhraty anyā vaktram ābaddhakopātāmracchāyaṃ vivyathe 'nāhatāpi || 71 ||
71 ||
saṃgrathyādāt kāṃcanāmbhojamālāṃ yām udvoḍhā rāgabhājo ramaṇyāḥ |
ploṣaṃ cakre sā nikārānalasya jvālevānyastrīdṛśor visphurantī || 72 ||
udvoḍhā L⸤patiḥ | nikāraḥ paribhavaḥ | anyastrī sapatnī || 72 ||
Lkiṃ padmo 'sau līnabhṛṅgo 'ṅganāyāḥ kiṃ vā hastaḥ sendranīlormikāṅkaḥ |
maṅktvā toye kāntayotkṣiptam itthaṃ saṃśiśye 'nyaḥ pāṇim ālokya dūrāt ||
ūrmikā vālikā || 73 ⸤||
preṅkhann ārād utthito vīcibhaṅgair adhyārūḍhaḥ śīkaraughaḥ stanāgram |
gaṇḍābhogaṃ cumbati smāṅganāyāḥ kaḥ syān noccaiḥsthānalābho guṇāya 74
74 ||
bhū*tārthaiva śre*yasī nanv abhikhyāḥ ko 'rtho 'mībhiś cintayetīva tāsām |
oṣṭhād akṣṇor yāvakaṃ kajjalaughaṃ toyaṃ ninye candanaṃ ca stanāgrāt || 75 ||
    • ⸤1. ‘ātmīyaiva śreyasī’ kha.
    • 2. ‘śreyase’ ka.
bhūtārthā sahajā || 75 ||
vīkṣya bhraṣṭaṃ karṇapūrīkṛtaṃ sallīlāvatyāḥ phullanīlāravindam |
citraṃ yanme nāpadeṣeti toṣān nṛttārambhīvābjam ūrmau cakampe || 76 ||
76 ||
sīmantinyā niṣpatantī mukhendoḥ pātuṃ lāvaṇyāmṛtasyeva dṛṣṭim |
nirbhinnaṃ satkairavaṃ vīcibhaṅgair vyādād ārād ādarādānanāgram || 77 ||
vyādād vyakāsayat_ || 77 ||
rugṇonnidrāmbhojakhaṇḍās tadānīṃ mandākinyāḥ kṣobham āpādayantīḥ |
sānusvārair niḥsvanair bhṛṅgacakraṃ saṃbhramyeva bhrāmyadagre nyaṣedhīt || 78 ||
78 ||
vīcivrātābhyāhataḥ kuṇḍalāgraspaṣṭāghātakvāṇaramyaṃ ramaṇyāḥ |
asraṃsiṣṭa svāśrayāt karṇapūraḥ pātyante no ke jalaughaiḥ suvṛttāḥ || 79 ||
79 ||
yā* paryāse yoṣitāṃ candanāmbhaḥ prāleyaughenābhipatya sravantyām |
netrāṇy ārāt saiva raktāravindacchāyāsāmyāt pāṭalāny ālalambe || 80 ||
    • 3. ‘paryāse yā’ kha.
⸤paryāse pratikṣiptā || 80 ||
prabhraṣṭaḥ sankarṇapūras tadānīṃ dhāmātmīyaṃ sindhutoyāvilaśrīḥ |
bhūyo nādhyāropyate smāṅganābhiḥ pratyāpattir bhraṃśabhājāṃ durāpā || 81 ||
pratyāpattiḥ punaḥ svadeśalābhaḥ || 81 ||
līlāmbhojāt pakṣmadhūliḥ piśaṅgī no tanvaṅgyā manmathaṃ nādidīpat |
candrottaṃsasyeva netrāt tṛtīyād agnijvālābhyutthitā visphurantī || 82 ||
adidīpad iti dī⸤panaṃ prakāśanaṃ dahanaṃ ca || 82 ||
vīcikṣobhād ujjihānaṃ muhūrtaṃ bimbauṣṭhīnāṃ baudbudaṃ cakravālam |
aikṣiṣṭārād vaktracandrānusārijyotiścakracchāyam acchaṃ yuvaughaḥ || 83 ||
83 ||
Lhāraiḥ prāptāḥ spaṣṭaguñjāphalasrakchāyaiḥ śobhāṃ kuṅkumāmbhaḥpiśaṅgaiḥ |
tāḥ padminyāḥ pattrapālīṃ vasānā līlām ūhuḥ śābarīṇāṃ vadhūnām 84
guñjā raktikā | pālī paṅktiḥ || 84 ||
nirjityāpi cchāyayā locanānām ambhojaughaṃ tasthuṣīs tās tadānīm |
mūḍho lokaḥ paṅkajākṣīravocaddurlaṅghyāho rūḍharūpā pratītiḥ || 85 ||
pratītiḥ L⸤prasiddhiḥ || 85 ||
vyaktaṃ netracchāyayā jīyamānaṃ lajjāveśād dṛṣṭimārgaṃ jihāsat |
mandākinyām āhataṃ vīcibhaṅgair aspandiṣṭendīvaraṃ sundarīṇām || 86 ||
vyaktaṃ niścitam_ || 86 ||
vīcikṣobhād utthitaḥ phenapuñjo viṣvagvyāptavyāyataśroṇibimbaḥ |
sīmantinyā nyasyamāno muhūrtaṃ śobhāṃ bheje pāṇḍucaṇḍātakasya || 87 ||
caṇḍātakam ardhorukam_ || 87 ||
prabhraṣṭānām aṃśukānāṃ tadānīṃ phenavrātair vīcibhaṅgacchaṭotthaiḥ |
lagnair ārāt strījanasya staneṣu prāpi sthānyādeśasaṃbandhilakṣmīḥ || 88 ||
aṃśu⸤kānām ity anādare ṣaṣṭhī || 88 ||
prāptābhikhyā muktaśaithilyabhāgbhir veṇīdaṇḍair drāghimāṇaṃ dadhānaiḥ |
kṣepotkṣepāyastapādāravindavrātāghātapreṅkhadūrmipratānam || 89 ||
89 ||
sthūlābhogaiḥ kṛṣṇamāṇā nitambais toyasyāntas tāḥ stanaiś cātituṅgaiḥ |
kṛcchrāt klāmyanmadhyadoḥkandalīkāḥ saṃplutyārād vallabhānāliliṅguḥ || 90
90 ||
⸤(yugalakam_)
bimboṣṭhīnāṃ vibhramā hāriṇo 'tha drāg anyonyāsaktahastāravindāḥ |
niryāntīnāṃ jāhnavīraṅgabhūmeḥ pi*ṇḍībandhā nartakīnām ivā*san || 91 ||
    • ⸤1. ‘piṇḍībandā’ kha.
    • 2. ‘āsām_’ kha.
piṇḍībandhā vīrāsanaprabhavāṇi śṛṅkhala⸤kādīni tāṇḍavāṅgāni | te ca raṅgān niṣkramaṇasamaye samāmnātāḥ | yad uktam_—‘piṇḍīṃ ⸤baddhā tataḥ samyaṅniṣkrāmeyus tatas tu tāḥ’ iti || 91 ||
bhāti sma kāntam iva kāpi rasād didṛkṣu-
r āviṣkṛtekṣaṇacatuṣṭayam ānanendum |
nirdhautapattraracanācchakapolabhāga-
bhittidvayapratimitotpalam udvahantī || 92 ||
92 ||
kalloladolanadalatkanakāravinda-
pakṣmāvalīlu*litasāndraparāgapiṅgam |
Lstrīṇāṃ payaḥ priyakarair abhinudyamāna-
m antaḥ kṛtāstham a*pi rañjayati sma cetaḥ || 93 ||
    • 3. ‘lalita’ ka.
    • ⸤1. ‘adhi’ kha.
antaḥ sthitā āsthā L⸤sthitir yatra tādṛśam api jalaṃ priyakaraiḥ preritam iti kṛtvā hṛdayam āvarjayat_ | piṅgaṃ ca ⸤jalaṃ rañjayati varṇāntarayuktaṃ karoti || 93 ||
tāsāṃ kucasthalavimardavijarjarāmbu-
vīcicchaṭāśiśiraśīkarabindukīrṇe |
sparśād alakṣyata kuśeśayinīpalāśa-
garbhe viśīrṇanavamauktikahārapaṅktiḥ || 94 ||
94 ||
pratyagramajjanarasārdratayā gurūṇi
lālāṭabhittiluṭhitānyalakāni tāsām |
āghrātum utpalam ivāmalagaṇḍabhitti-
bimbāgataṃ vikacakomalapattram īṣuḥ || 95 ||
lalāṭasyeyaṃ lālāṭī lalāṭamayī ⸤|| 95 ||
antaḥ praviśya makarandarasaṃ pipāsu-
r nārīku*casya navagauraruco 'ṅghripātaiḥ |
nidrālukāñcanakuśeśayaśaṅkicetāḥ
śliṣyan muhur madhukaro mukham ullilekha || 96 ||
    • 2. ‘janasya’ ka.
96 ||
lāvaṇyakāntisalilaplutam āpa lakṣmī-
m ālakṣyakāntakarajakṣatarāji nāryāḥ |
vaptuṃ vapur lalitavibhramabījamuṣṭi-
m ākṛṣṭasīram iva kāmakṛṣīvalena || 97 ||
kṛṣīvalaḥ kārṣukaḥ | so 'pi halaṃ jalaplute sthāne karṣayati || 97 ||
sindhor athobhayakarāgrani*pīḍitoda-
bhārārdrakuntalakalāpamanoharābhiḥ |
nirdhautakajjalajalaughakadarthitāccha-
lāvaṇyakāntiparipāṇḍuragaṇḍabhābhiḥ || 98 ||
    • 3. ‘nipītatoya’ ka.
⸤sindhor aṅganābhir udatāri uttīrṇam iti saṃbandhaḥ || 98 ||
Lpreṅkhannakhāṃśunikurumbaviḍambyamāna-
toyotkarasrutikarasthagitastanībhiḥ |
gāḍhocchvasajjahanalagnajalacchaṭārdra-
tanvaṃśukāhitagurūddharaṇakramābhiḥ || 99 ||
ucchvasanaṃ vardhanam_ | priyapāL⸤ṇisparśenocchvasanaprāptaiḥ || 99 ||
vīcicchaṭāpaṭalapaṅkilaratnapaṭṭa-
sopānapaddhatipariskhalanākulābhiḥ |
tatkālasaṃbhramanilīnamanojñadatta-
hastāvalambam udatāri nitambinībhiḥ || 100 ||
manojñaḥ priyatamaḥ || 100 ||
(tilakam_)
jaghanaphalakāsphālakṣubhyattaraṅgatateḥ kramā-
t tridaśasarito ratnakṣodasthalīpulināśrayāḥ |
nyavasata sitāny uttiryātha striyo vasanāni tā
jaladharakulānīva svacchāḥ śaraddivasaśriyaḥ || 101 ||
nyavasata paridadhuḥ ⸤|| 101 ||
⸤iti śrībālabṛhaspatyanujīvino vāgīśvarāṅkasya vidyādhipatyaparanāmno mahākave ⸤rājānakaśrīratnākarasya kṛtau ratnāṅke haravijaye mahākāvye ⸤jalakrīḍāvarṇano nāmāṣṭādaśaḥ sargaḥ |
iti rājānakajayānakasūnor alakasya kṛtau haravijayaviṣamapadoddyote 'ṣṭā⸤daśaḥ sargaḥ ||

Page Tools