Utpala: oṃ namo vighnahantre || krīḍā | aśmadhāmno 'dreḥ prakaraṇāc ca mandarasyaiva sānuni udyānamaṇḍapaṃ bhagavān alaṃcakāra || 1 ||

Utpala: tasmi | rasadigdhāḥ śṛṅgārācitāḥ hemamayāny aṅgadāni keyūrāṇi amarādhibhuvo deveśās tam abhiyayuḥ || 2 ||

Utpala: vella | calajjaṭāvalayam eva śevālalatā yatra cūḍeṇḍukhaṇḍa eva bisadaṇḍo yasyāḥ tathāvidhāṃ gaṅgāṃ bibhrāṇam enaṃ haraṃ deveśā aikṣiṣanta | adrākṣur iti | dantaprabhetyādiślokaṃ L yāvat kriyā || 3 ||

Utpala: karṇā | dandaśūka uragaḥ | agnikaṇair alpīkṛtatvāt satoṣayā gauryā īkṣitāṃ sapatnībhūtatvāt || 4 ||

Utpala: cūḍā | lalāṭam eva vyoma tatrārkabimbam iva ūrdhvacakṣur dadhatam | jaḍadīdhitinā candreṇa tanutvam prāptena satā tatraiva praveṣṭukāmenaivādhyāsyamānam | śaśī hi kṣīṇaḥ san vṛddhaye sūryamaṇḍalaṃ viśati || 5 ||

Utpala: śailā | saśokaṃ kṛtvā lalāṭanetrāgnau patitukāmeneva || 6 ||

Utpala: stambhe | stambheramājinaṃ gajacarma kṣatajaṃ rudhiraṃ || 7 ||

Utpala: jyotsnā | ambaram atiśayena vimalaṃ diśantaṃ candraṃ maulau nidhāya tatraivalāñchanacchāyām iva dadhatam | anyo 'pi durlabhaparivāraṃ kaṇṭhalagnaṃ bibharti || 8 ||

Utpala: saṃhā | lokagrāsānantaraṃ | pītāyāḥ kaṇṭhāntarvartinyā dhūpavarter iva tviḍ yasyāḥ || 9 ||

Utpala: preṅkha | sphuranto maṇaya eva śaṅkhās tacchavalasya hārāheḥ phaṇā iva vīcijālaṃ yatrotkaṭo bhīṣaṇo viṣaṅkaṭaś chavis tīrṇo yaḥ kālakūṭarāśis tasya prabhā prakaraḥ samūhaḥ kūrmagṛhaṃ samudraḥ || 10 ||

Utpala: bhasma | parapuṣṭāḥ kokilāḥ | dugdhormimālī kṣīrābdhiḥ || 11 ||

Utpala: keyū | aṅgadārthaṃ pannaga uragaḥ sāvartacakraṃ kṛtvopari bhramatāta evendubimbasāmyam gatena || 12 ||

Utpala: gambhīra | nīlanalinasrak kuvalayadāma || 13 ||

Utpala: aṅkā | kanakabhaṅgavat piṅgā gaurī chāyā kāntiḥ punaḥ kālīṃ kurvantaṃ yato devyāḥ kālīty aparaṃ nāma || 14 ||

Utpala: saṃvī | [missing] || 15 ||

Utpala: sevā pārijātākhyaṃ devapuṣpaṃ nakhā eva śaśiprakarās tair upalakṣitam || 16 ||

Utpala: danta | sannidhijuṣo nikaṭavartino vināyakasya mukhe ūrdhvekṣaṇāgnirucas sindhuracchaṭā iva haṭhād viniveśayantam || 17 ||

Utpala: [See 2.19.]

Utpala: tasmai | teṣu deveṣu śailādinā śilādāpatyena nandinā nivediteṣu | yathocitāsanaparigrahaś ca nirākuleṣu satsu murajā ājaghnire L āhatā iti dvābhyāṃ kriyā | maṇimayeṣu mauliṣu ye viṭaṅkā unnatā bhāgās tatprāntā eva ṭaṅkāḥ śastrakāṇi tadāhatyā raṇitapādapīṭhaṃ kṛtvā praṇamya svaraviśeṣeṣu ṣaḍjādiṣu kṛtasthitayo ye mārgā āliptān tritagomukhavitastākhyāḥ cittrā nānāvidhāḥ pracārāḥ samapracārā viṣamapracārās samaviṣamapracārāś ceti yatayas samās srotogatā gopucchāś ceti pāṇayaḥ samapāṇir avapā[-] ṇir uparipāṇiś ceti layā drutamadhyavilambitākhyāḥ etair abhirāmā vādyavidhayas tattvāghānugatākhyāḥ karaṇāni rūpaṃ kṛtapratikṛtaṃ pratibhedo rūpaśeṣa oghaḥ pariśuṣkā ceti mārjanāḥ māyūrī avamāyūrī karmāravī ceti | ślokasyāsya paro 'prāktano bhedaḥ kevalaṃ tatra vacaḥ kaṭabhāvaḥ pañcamaśūnyāmarahalāś ca | etacchlokārtha evoddeśaprasaṅganamunināpy artho yathā ṣoḍaśākṣarasampannaṃ caturmārgaṃ tathaiva ca dvivālaṃ ṣaṭkaraṇakaṃ triyati trilayaṃ tathā trigataṃ tripracāraṃ ca trisaṃyogaṃ tripāṇikam | †daśāvapāṇiprahabhaṃ† tripracāṛaṃ trimārjanam | viṃśatyalaṅkārayutaṃ tathāṣṭādaśajātikam | ebhiḥ prakāraiḥ sampannaṃ vādyaṃ puṣkarajaṃ bhaved iti | atra sarvatra lakṣaṇaṃ granthagauravabhayān nālekhi || 19 ||

Utpala: nandī | nandirudreṇāhatāni puṣkarāṇi mukhāni yeṣām | ata eva mandram aparuṣaṃ raṇatsu murajeṣu | tāṇḍur nāma tāṇḍavaṃ tena proktaṃ gītakaviśeṣaṃ vibhajyā 'vāpādinā vibhāgīkṛtya jagau | kecit tu tāṇḍavasya sukumārāviddhabhedena dvaividhyād devīstave sukumāraṃ bhagavatsutau cāviddham iti vibhāgārtham āhuḥ | āsāriteṣu jyeṣṭhamadhyakaniṣṭhapūrveṣu L parikalpitā saptabhir bhedair āvāpaniṣkrāmavikṣepapraveśasya tālasannipātakhyair bahulā sobhā yatra || 20 ||

Utpala: kroḍī | maulam ādyam | apadānaṃ śubhaṃ karma | garbhībhūtā tadviṣayā stutir yatra tan mātaro devatā abhininyuḥ līlayeṣṭajanānukāre utkṛṣṭo lalitāś cābhinayasyāṅgikavācikā hāryasāttvikabhedāt prapañcas tadvaśāt saṃcāriṇyaś śūnyādibhedenāta eva | cārvo rasadṛṣṭayaḥ kāntādyā bhāvadṛṣṭayaś ca snigdhādyā yāsām || 21 ||

Utpala: āpī | āpītādidehakāntaya āhāryābhinayavaśāt gaṇādhipāś cārīprayogavaśād bhremuḥ | pariṣkṛtam alaṅkṛtam aṅgapīṭhaṃ yair mūrtāḥ śarīriṇo rasā iva te 'pi nānāvarṇāḥ | yad uktaṃ śyāmo bhavati śṛṅgāras sito hāsyaḥ prakīrtita ityādi || 22 ||

Utpala: teṣāṃ | purārau svayam ujjhihāne uttiṣṭhati sati || 23 ||

Utpala: so 'bhyu | spaṣṭadṛṣṭatimiratvena vyapalīno haṃsaḥ sūryo haṃsaś ca śuklacchadā pattriṇo yatra | kecitu dṛṣṭas timir matsyaprādurbhāvo yasyeti līlāvarāhaviśeṣaṇaṃ pṛthag āhuḥ | jaṭā eva saṭās tadagrāviṣyandinī sindhur gaṅgā | aparatra samudraḥ || 24 ||

Utpala: bhasmā | karavartanā udveṣṭitāpaveṣṭitavyāvṛttaparivartitākhyāḥ kamalavartanādyā vā śubhramegharājitaḥ śaratkālabhrāntyā bhramāś śikhino mayūrāḥ vidrūtāḥ || 25 ||

Utpala: gāḍhā | bhāskararucām avadheś śailasya lokālokasya śṛṅgāṇi cukṣudire cūrṇīkṛtāni || 26 ||

Utpala: vikṣi | aṅgahāraḥ karaṇāni anyās sthirahastādayaḥ teṣāṃ karaṇaṃ prayuktiḥ | yad vā karaṇāni yuddhāny eva talapuṭādyāni gaṅgaiva paṭṭāṃsukanibhā śobhā prāpat || 27 ||

Utpala: agre nartitum icchata ivāsyāgre sūryabimbam eva kaṭakaṃ tadbaddham | ātapam eva tiraskariṇīṃ netrāgnir arcirbhir nirāsthat | raṅgapīṭhāvatīrṇasya hi naṭasyāgrāj javanikā apasāryate || 28 ||

Utpala: ākṣi | vividhāś catvāro 'bhinayā āṅgikādyāḥ | recako viśiṣṭaṃ bhramaṇaṃ | grīvā bāhvādīnāṃ diśāṃ nāyakatvam atra || 29 ||

Utpala: tasyā | aṅgahārārthaṃ valitā bāhavo nṛttahastāś caturaśrādayaḥ | | tadvalanāt tulyam āvartacakraṃ pratirūpatā sāmyam || 30 ||

Utpala: vistā | kanakācalo merur eva karṇikā yatra vikasajjapākhyapuṣpavad aruṇair hastaiḥ pattrapaṭalatvam ācaritam || 31 ||

Utpala: pīnā | kālakūṭacchāyaiva rātriḥ || 32 ||

Utpala: tasyo | ūrdhvalocanam eva marīcimān sūryaḥ tadagre karair eva padmair vikasadaṅgulīdalenaiva bhāvikūtam || 33 ||

Utpala: sande | dhavalayā bhāsmanadhūlyāliptānāṃ tasya bhagavato bāhudrumāṇām anilavegenoddhatā vīcibaṅgā dugdhābdeḥ sambandhino vyomni prathitāḥ ata eva sandehitāḥ kiṃ bhasmācitā bhagavadbhujā utataraṇgāḥ iti athaś ca āsandehitāśca ā samantād bhasmadigdhair bhujair anilarayoddhatāś ca tā iti yojyam | kecit tu sandehitāḥ dhavalabhāsmanabhaktidigdhā iti pṛthak paṭhanti utkalikā laharyo gaṅgāyāś ca samāsoktyā nāyakatvād †draruhikā† api || L 34 ||

Utpala: pātā | maṇibandhanaṃ bāhuvalayasthānam | vyadhuḥ cakruḥ || 35 ||

Utpala: vyakta | kalpavṛkṣatulyā bāhavaḥ || 36 ||

Utpala: tena | nirmartum iṣṭasya nijanṛttābhiyoge yogyāntarālasya paratrabhāgasya sūtrapāta iva bhagavatā sthapatineva kṛtaḥ || 37 ||

Utpala: āra | nakhāgranirgatadīdhitilekhitalekhatvād anekakuṭilacandrakalāṅkitam iva vyomābhūt || 38 ||

Utpala: uddā | recako grīvāyā evātra | anubandhaḥ paunaḥpunyam | nāgendrasya vāsukeḥ | kañcuko nirmokaḥ || 39 ||

Utpala: tadbā | tasya | mṛgarājakṛttis siṃhacarma | tatra vajrakoṭivat śātās tīkṣṇā ye nakhās tatpātabhītair diggajair niṣaṇṇam || 40 ||

Utpala: tasyā | caṭulī ulkā tadvat kapilā yā cūḍā tatsevinaś candrasya kāntāprāpaṇāt priyam iva kartum icchus siṃhakṛttis tārā ācakarṣa || 41 ||

Utpala: dordaṇḍa | īśo bhagavān bhasmarajobhir uṣṇadhāmno raver bimbam evādarśaṃ pramārṣṭum ivābhilalāṣa || 42 ||

Utpala: lakṣmī | nirargalo niṣpratibandhaḥ śākhā aṅgulyaḥ adhinabho vyomni viṣṇor arghajalārtham iva sakto lagno brahmaṇānamito ratnamayo yaḥ kamaṇḍalus tattulyaśobhaḥ | hareḥ kila trailokyam ākramato brahmaṇā pādaḥ kṣālitaḥ || 43 ||

Utpala: tasyā | āstarīṣata ācchādayāmāsuḥ || 44 ||

Utpala: tena | śekharakapālabhrāntibuddhyā indubimbaṃ dṛṣṭaṃ || 45 ||

Utpala: brahmā | bhayaśītakṛto vepatuḥ | anukāre nṛtte bhasmadhūlir eva himam || 46 ||

Utpala: graive | grīvālaṅkārasyoragasya phaṇamaṇirāga eva sandhyālohitā uḍavas tārāḥ | uragaphaṇeṣūdgatarāgāṇi ratnāny eva † sandhyāruṇā tarava † iti tu pāṭhaḥ śreyān | timiravat nīlā rucir yasyāḥ kalpāntarātriś ca raktanakṣattraśavalā sāndhakārā ca || 47 ||

Utpala: cūḍā | jaḍāṃśuś candro 'tha ca jalaprakṛtir api †bhagavat kā† vartanāniloddhūyamānās tārā eva puranddhrayas tadālinganasukhāni prāpa | jaṭā eva nikuñjam | śṛṅgārī hi nāyikayā saha nikuñjabhāge āste || 48 ||

Utpala: līlā | asya śambhor līlāvadhūtāc chiraso viṣṇupadād iva gaṅgā niryayau || 49 ||

Utpala: tasyā | ujjagaruḥ †udavasann† iva | gariṣṭhā gurutarāḥ | dhātavīyā gairikādisambandhinī || 50 ||

Utpala: tena | vyadhāyiṣata kṛtāḥ | prakoṣṭham antaraṃ vidyād āratnimaṇibandhayoḥ | asitāḥ kṛṣṇāḥ || 51 ||

Utpala: tasyā | nṛttakāle maṇibandhanasthā phaṇino netrāgnilakṣīkṛtatvena aruṇodarāḥ kanakavalayaśobhāṃ prāpuḥ | kambuśabda upacārād valayamātravācī || 52 ||

Utpala: sāna | nandī nāma gaṇas tatkarābhyāṃ tāḍitaṃ mukhaṃ yasya so 'ṅkikākhyo muraja eva meghaḥ | ārabdho grīvarecakasya layaś śleṣo drutādilayena sa mecakagalaḥ śarvo līlām iṣṭhajanānukāram kalayāṃ cakāra prārebhe | alpaś candraś candrakaḥ | mecakagalo 'pi mayūro meghanādahṛṣṭas saṃlayaṃ kṛtvā †līlāyāṃś† candrakaśobhī ca bhavati || 53 ||

Utpala: sāva | sā śambhor līlārūpā kriyā vartanābhir udveṣṭitādikarakriyābhiś cetaḥ ahṛta | aṅgahārāḥ sthirahastādayaḥ | parikramo vṛttibhedena gativiśeṣaḥ | dayitā ramyā | rasāḥ śṛṅgārādayaḥ | bhāvā ratyādayaḥ | sthāyivyabhicāryanubhāvarūpāḥ | hastāḥ patākādayaḥ | saṃyutāsaṃyutanṛttahastabhedabhinnāḥ | dṛṣṭayaḥ kāntādyā rasabhāvasaṃcārabhedinyaḥ | ataś ca dayitā kānteva | tasyās sāvartanābhiḥ aṅgahāro muktādāma paritaḥ kramaṇaṃ parikramaḥ rasaḥ kāntānurāgaḥ | tasya bhāvas sattā | śubhau hastau dṛṣṭiś ca || 54 ||

Utpala: dorda | itthaṃ śaśiśekharasya nṛttam ādhārasya bhuvo daurbalyāt savistaraṃ nābhūd iti dvābhyāṃ kriyā | kakubhāṃ saṅkaṭatvam āśaṅkya bāhuvalanāni na kṛtāni | paricakrame parikrāntam || 55 ||

Utpala: brahmā | abhisandhir ākalanaṃ || 56 ||

Utpala: kukṣi | atiśayaḥ kauśalam ata eva tatra sādhuvādaḥ || 57 ||

Utpala: ālo | bhujagārir mayūraḥ ketau yasya sa kumāraḥ śarvasyāgre vidūṣakabhūmikāṃ nṛtyan candrakalām eva kuṭilaṃ daṇḍakāṣṭham akarot | vidūṣako hi sahāsam ālokyate || 58 ||

Utpala: [See 2.60.]

Utpala: etā | asya bhagavato gaṇeṣu karaṇādisaṅkrāntiṃ nayata upadiśatas sataḥ aindryā devatāyāṃ nayanasahasram niścalapakṣmatvāt paryāptadarśanasukham ata eva spṛhaṇīyam abhūd iti | dvābhyāṃ kriyā | teṣāṃ karaṇānāṃ prapañcayogenāñcitā pūjitā sthitiḥ | karaṇasampādyatvād aṅgahārāṇāṃ karaṇam | tridhātma tribhiḥ prakāraiḥ pādābhyāṃ kramaṇam yat tu karaṇaṃ nāma tad ity ekam | tathā talapuṣpapuṭādikam vyāvṛttādi L ceti | †bhaumam ākāśo kam† ubhayātmakaṃ ceti kecit | yadvā karaṇaśabdasya nṛttavācitvāl lāsyatāṇḍavamiśrabhedāt traividhyam || 60 ||

Utpala: āvi | prakaṭitā anukṛtivibhramā nṛttaceṣṭāviśeṣā yena tathāvidho nāgavaktro vināyakas tena līlayābhyudastaḥ kṣiptaḥ || 61 ||

Utpala: itthaṃ | vispaṣṭā bhāvā rasāś ca vṛtayo bhāratīsātvatīkaiśikyārabhaṭyo yatra nṛttaṃ niṣevya vyaraṃsīt || 62 ||

Utpala: śaila | glahīkṛtaḥ pāṇisthāpitaḥ | vimugdho ramyaḥ | kitavaiś ca mugdho mandamatir muṣyate | durodaravibhramo dyūtakrīḍā || 63 ||

Utpala: iti | bhagavatpādapīṭhe praṇāmavaśāl luṭhitāni maṇimayakirīṭāṇy evāṣṭāpadāni caturaṅgaphalakāni kirīṭeṣu vāṣṭāpadaṃ suvarṇaṃ yeṣām || 64 ||

utpalakṛte haravijayasāravivaraṇe dvitīyaḥ sargaḥ ||