|| śailādir nandī

eṣa giriḫ prakarṣaṃ sasāra yayau saha sārasena sara⸤ssamūhena vartaṃte sasārasaḥ saha arābhiḥ dhārābhiḥ vartate sāraḥ sārasaś cāsau ⸤sāraś ceti viśeṣeṇa samāsaḥ | yadi vā sa iti lokaḫprasiddhaḫ pūrvānubhūtatā ⸤vābhibhūtā | sārasas sarassambandhī saura utkarṣo yasminn iti yojyam_ pītavāsā ⸤haris tena tulitā prakarṣagatyā sadṛśīkṛtā pīyūṣāṃ hariṇasamaye vā paricchinnā ⸤śrīr yasya he arasa vītarāga saha araiś śṛṅgair vartata iti sāraḥ | rasena vāmṛtena sāraḥ ⸤samutkṛṣṭaḥ analasas tv arāvān_ sārasānāṃ lakṣmaṇānāṃ sāro gatir yatra saha sāre⸤ṇa dārḍhyenāyobhedena vā vartamānas sasāraḥ

jhallarī vāditrabhedaḥ

bandhuratāṃ ramaṇī⸤yakaṃ lānti gṛhṇanti yās tālyas tarubhedās tatra ratā bhavanti yatra bhramarās sā kṣiti⸤ẖ kān na harati sarvān evāvarjayanti anāsāditāprāptā latālībhṛti vratatipa⸤ṅktidhāriṇyām_ tālāś ca tālyaś ceti tu na yuktaṃ sarūpatvād ekaśeṣaprasaṅgāt_

parai⸤r anyair vipakṣaiś ca dhāma sthānaṃ tejaś ca dustaraṃ vāri duṣṭaś ca ripughātī taravārir āL⸤dhabhedo yasya ajasraṃ sadā harayo vānarāḥ siṃhā vā turagāś ca pṛṣṭham uparibhūḫ paścādbhā⸤gaś ca

kaṭakāntareṣu sadānayāgo dakṣiṇāḍhyakratur asāv ago nayā gajatayā hasti⸤saṃhatyā sadā bhrājate gajānāṃ samūhaṃ gajatā | gajāc ceti vaktavyam iti tal_ tayā⸤nakatam eṣv eva sārasyayā sodyogayā |

animeṣā matsyā devāś ca ruk_ | kāntiḥ a⸤bhilāṣaś ca | asikatilā uttamā avanir yatra tadbhāvena rasikā ca saśṛṅgārā ti⸤lottamākhyā vanitā yasyāṃ sumataś śraddheyaḥ | asuto vā prāṇinaḥ

sakalaṃ kṛtvā bhaṅgu⸤raḥ praharaṇaśīlo vego yasya tadbhāvena sakalabhaṃ gajaptakasahitaṃ guravena ma⸤hate agatayā nityasannihitayā | kim iva na pramadāya sakalam eva pramoda⸤yati sakalabhaṃ gajapotokeśotitam_ gurave mahate agatayā nityasannihitayā ⸤asakṛt_ bahuśaḥ

preyān_ kāmuko pi upakaṇṭhaṃ samīpaṃ kaṇṭhasya ca samīpam_

⸤naladasya gandhamāṃsyasya vidalanam udbhedaḥ | atibalaphalavatīti nirdoṣa eṣa pā⸤ṭhaḥ | atibalāni mahāprabhāvāni phalāni santi yasmin_ | amarabhuvi svarge vi⸤bhur indraḥ

karṇāv eva tāluye vyajane praśaṃsārtho vātra tālaśabdaḥ | dhātur atra sindūram_ ⸤madanadī dānajalakulyā parāgo rajas saindūram_ | madanadīpaś ca suratapradīpaḥ | ⸤tasya rāgaḫ prabhā |

satī jātā pakṣmabhir yasya tadbhāvena bhramaro vanam idaṃ natamāṃsi dīrgha⸤sallakīkaṃ prāpya cetas samāvarjayati tataś ca latāmaṃḍapābhyantareṣu ravis sajjā ⸤sannihitā ātapakṣati yasya tadbhāvena tamāṃsi nirasituṃ na samarthaḥ pakṣāṇāṃ mū⸤laṃ pakṣatiḥ pakṣāttiḥ māṃsiśabda ikārānto tra

sphuritāhirājā kaṭako nitambaṃ ya⸤syāhirājā eva kaṭakā valayāni kuṃjarājinaṃ kuṃjair bhrājanaśīlaṃ kuṃjarasya ca ⸤gajasyājinaṃ kṛttiḥ

tālīlatānāṃ paṃktaya evāvataṃso yasya sārāvā mukharās sā⸤re ca gatau svāduni bhisādau vā vihitāḥ pakṣiṇo yatra mattā alinas santi yatra tālā⸤ś ca taravas santi yasmin_ sānūpaiḥ kṣetrabhūmisahitais sānubhir utpāditaśobhaḥ |

karā⸤ḫ pāṇayo pi |

śrīmato sya girer viṭapināṃ paṃktiḥ phalair atiśayena namitā asakṛd ba⸤huśaḥ | iha ca ratiśayanaṃ surataśayyāmitā prāptā yuvabhir yajanaṃ na ramayāti sa ⸤kṛśśrī duẖkhavān mataḥ ||

saviśeṣaṃ kāntaṃ atirucitam_ alibhiẖ kālī satī ccha⸤vir yasya pāṭalāḥ puṣpabhedas tāṃ dhārayati yat_ udāradarśanam uttamair avalokanī⸤yam_ ārucibhis sarvato bhāsurair bukaiḫ puṣpabhedair upaśobhitam_ vadanaṃ tu viśeṣaL⸤s tilako nta ekadeśo yasya tat_ praśasto vā viśeṣako viśeṣakāntaḥ | antaśa⸤bdo tra praśaṃsāvacanaḥ yathā || dhūmena santyārjitam ārdrabhāvaṃ keśāntam antaẖkusu⸤maṃ tadīyam iti alike lalāṭe samantāl lasantī cchavir yasya sphuṭapāṭalo tilo⸤hito dharo yasya udāre darśane nayane yasya tat_ cāruṇā ca cibukenādharasyādho⸤bhāgenopaśobhitam_

tāpiṃchaṃ tamālaṃ tadvanmecakatamā atiśyāmā anaghāś cā⸤khaṃḍitā nāgāẖ kariṇo yasya tadbhāvo sya kasya na prītim utpādayati ārād dūrāt_ samā⸤dhibhūmiś ca ghanā śuddhiṃ ca gatā katamā na śamaṃ nirmittaṃ dayitatāmarāt_ sarvaiva pri⸤yatāṃ dadau arātatāpinn iti bhagavantaṃ saṃbodhayati | atra nakārasya śakāre parataḥ ⸤śitug iti tuk_ śaścho ṭīti śakārasya chakāraḥ stoścunā ścur iti takārasya cakāraḥ ⸤nakārasyānusvāraparasavarṇau yady evam iha cakārasyābhyadhikasya śravaṇāt tulyaśru⸤titvam uparuddham iti yamakatā na prāpnoti saṃyogāntalopaś ca ¯¯¯¯ kārasya si⸤ddhatvāt_ satyam etat_ kiṃ tu vyaṃjanā __​_​ś cakāraś chakārasannidhau tacchāyācchuri⸤ta evopalabhyamānaḫ parabhāgaṃ nā¯¯yatīti tulyāyām akṣaraśrutau yamakavyava⸤kṛtir atrānapoditaiveti nāsti _raḥ ||

sīrī haladharaḥ sphuṭā taralā cāṅgalatā ⸤gātrayaṣṭis tatra sphuṭataraṃ lāṅgalaṃ halaṃ yasya tadbhāvena ca sundaraḥ

svargasampadāṃ ku⸤m avaniṃ jarayā | jitaṃ satataikarūpaṃ te amuṃ śailam avalokaya muṃñchākhyais tṛṇai⸤ḫ pāvanāni na bhavanti yāni japāvanāni tair na saṅkulam api tu japāvanair eva tair vyā⸤ptam_ ata eva kuṃjeṣu rājitaṃ japā kusumabhedaḥ

madhu karoti pivatīti ma⸤dhukṛdbhramaraḥ

māna eva sāras sarvasvaṃ yasya taṃ manasvinīnāṃ janam utkaṇṭhayantī viha⸤gapaṃktir atra kvaṇati āraṃjaṃ nam āvarjanam_ he ity abhimukhīkārīre līlayā hetu⸤nā matā abhipretā hemamayīṣu ca taulīṣu layas saṃśleṣo yasyāḥ

stanayor nābher mukhasya ⸤ca stanane ca garjate bhimukhī śrīḥ śobhā sati jaghane sajjeṣu ca sannaddheṣv avala⸤mbinī śampā yāsāṃ śampāṃ dhārayanti vā |

tā iti pūrvānubhūtāḥ tathaiva ca purato tra latā⸤bhyo madhur yaṣṭiḥ snutā prasrutā kareṇūnām itānāṃ karair ālitābhya upadrutābhya ākṛṣṭā⸤bhyo vā stabakānāṃ ca reṇunā karālitābhyo bhrājitābhyaḥ

trāso bhaṅgaḥ bhūtādibhyo bhayaṃ ca ⸤aṅkasthās samīpavartinaḥ bālāś ca ye notsaṅgam ujjhanti | vatsalatāyā iti hetau vi⸤bhāṣā guṇa iti yogavibhāgāt paṃcamī abhīṃśuvitāno vibhago raśmipuṃjaḥ vyapadeśo L⸤vyājaḥ |

udakānām atra kamalair vinā na vartanam ata evālivṛnde vinodakānām_ ⸤āvarjanaparāṇāṃ divaukasām aṅganābhiḥ | apsarobhiś śritā kuḥ pṛthivī bhrāje ⸤kuraṅganābhiẖ kastūrikā |

ṛkṣāḫ prāṇibhedāḥ nakṣatrāṇi ca kilakiṃcitaṃ ceṣṭā⸤viśeṣaḥ uktaṃ ca . śuṣkaṃ kṣaṇaṃ praruditaṃ kṣaṇam asrupātaḥ krodho muhur hasitam āśu ⸤punaś ca gītam_ vyāmiśrarūpam iha harṣavaśaprayuktam uktaṃ janaiś śrutidharaiẖ kila⸤kiṃcitākhyam_ || iti akṣā vibhītakās tatpākena racitāṃ kṣapākareṇa citāṃ ⸤vyāptāṃ vihitāṃ vā ||

kumbhadalane sthāma balaṃ tadāsaktā śavarapaṃktir atra rājate ⸤muktāsu svabhāvarucirāsu muktāmbusamā āsthā yasyāḥ kālī kṛṣṇā śrīviṣaye ⸤caṇḍuprapaṃce vyaktārambhaṃ kṛtvā raktā prasaktā avyalīkā gotraskhalitādyaparā⸤dhaśūnyā ||

sphuṭā śitiś ca śyāmā tārakā kanīnikā yeṣu tādṛśā vilāsā yeṣām_ ⸤madhukarāś ca sphuṭaṃ śitayaḥ tāra eva tārakaḥ codbhaṭo vibhramo yeṣāṃ te tathoktāś cakorā⸤ẖ krakarāḥ tadvatkāntā pakṣāntare cas samuccaye korakānto mukulaikadeśaḥ |

arāla⸤tābhiẖ kauṭilyaiẖ kṛtasthitim atra śṛṅganikaraṃ kuraṅgayūthaṃ dhatte atrāsamānasaṃ nirbhaya⸤cittam_ adabhraṃ prabhūtaṃ he asamāna lokottara samadā bhramarā yatra tādṛśī madhubhara⸤sya sthitir atra latābhiś ca prāptā

netrāṇi mūlāni nayanāni ca ye ca taravaḥ kṣititala⸤vistārimahājālaṃ teṣām adho nidhibhir avaśyaṃ bhavitavyam ity utprekṣitaṃ dṛṣṭipadāt tya⸤ktuṃ nidhīn ivākṣamā iti

vāpīnāṃ śriyaṃ bibhratī bhūmir atra bhrājate sakhyā devaviśeṣāḥ ⸤rajaḫ pāsur api |

kusumeṣu vāsanā prasaktiḥ teṣāṃ ca vāsanādhivāsaḥ maṇitaṭā ratna⸤sānūni svalpāni maṇitāni ca ratiś cittaraṃjanaṃ nidhuvanaṃ ca vṛkṣādhirūḍhakaṃ vṛkṣā⸤dhirohaṇam āliṅganabhedaś ca || uktaṃ ca . ākramya pādaṃ caraṇena patyur ūruṃ dvitīyena ⸤samāśrajantī | tatpṛṣṭhasaktaikabhujāpareṇa doṣṇāṃsam asya sphuṭam añcayantī || kiṃci⸤c ca khinnacchinnaśvasitaṃ rutāni vitanvatī cumbanalālasaiva | yeheta yad vṛkṣam ivā⸤dhirūḍhaṃ vṛkṣādhirūḍhaṃ hi taṭam anantīti |

asau vanālī vadhū viṣaye sarāgajanatā ⸤harantī rajobhir navadhūsarāś cāgās taravo yasyāṃ bhramaraiś ca no anālīḍharasā api ku⸤sumapaṃktīḥ dhārayati ||

kuṃ bhūmiṃ atra valganti tālībhis tarubhedair gahanāṃ saṃyudham api ⸤kuntālībhiḫ prāsapaṃktibhiḥ gahanāṃ saṃkaṭāṃ śitāḫ paripākaśūnyatayā kṛśāḥ tīkṣṇā⸤ś ca phalānāṃ kavalanaṃ grāsaḥ phalakānāṃ ca kheṭakānāṃ valanaṃ cālanam_ nānāphalaL⸤kā vāditrasvaropetā yodhas teṣāṃ dhe valanam_ ceṣṭanam_ harayo aśvā api

ale⸤ś śilīmukhasyākarṣayogaḥ saurabhavaśād āharaṇayuktis tena madhurasya bhramaṇa⸤syāvanim āspadaṃ nalinīm eṣa dhatte dyāṃ divaṃ amuṃ cāgamāgatya nākarṣayo nāradā⸤dyās surarṣayaḥ surarṣayaḥ raktacandanapūjāṃ matramaṇau sūrye adhuḥ dattavanto vā ani⸤ndyām uttamām_

tāḍī karṇābharaṇabhedaḥ tālītaruś ca gaṃḍau kapolau gaṃḍāś ca ⸤mahānto muktapāṣāṇāḥ stanayor dvayena sitā baddhās tatra vā candanena dhavalā pakṣā⸤ntare stanadvayasi kūjatpakṣiṇīti giriviśeṣaṇam_ tā iti prakṛṣṭāḥ ||

asyo⸤pari grahā nāvatiṣṭhante yato nirgata uddhatena girer ucchrāyeṇāpāyo viśiṣṭatā ye⸤ṣāṃ tadbhāvenojjhitāḥ | unnativaśād uparibhāgād apetā ityarthaḥ | unnatam iti bhāge ktaḥ ⸤niruddhas tāpas sāṃsārikaṃ duẖkhaṃ yair aparigrahā muktasaṅgāḥ

udatāra iti saktau⸤danetyādinodakaśabdasyodabhāvaḥ varhiṇo mayūrāḥ phalavarhabhyām inac_ vidū⸤ro vā vālavāyagiriḥ ||

kamalī padmajā kāntir atrollasati madhupena ca gāyatā ⸤strīṇāṃ lāsakṛdullāsajananī ratis saukhyam asakṛd vidhīyate kāmalīlā rati⸤krīḍā anuttarā tatkṛṣṭā ananto kṣuṇṇo rāgo yasyā āyatā dīrghā

nudavidetyādinā⸤nvatveti vaikalpiko nakāraḥ ||

jhaṣa adriḥ jāhnavīsalilavegais svapita iti ⸤sahelam avahelayā vilokaya vākyārthasyā karmatvam_ rambhaẖ kadalyaḥ alam a⸤tyarthaṃ sahe bharakṣame |

ghaṭitam utpannam arpitaṃ taṃ ca arjunā bāṇāś ca taruviśeṣāḥ ⸤arjunena ca pārthena bāṇāś śarā ghanair muktair bhakṣitais sacchāyāẖ kirās sūkarāḥ tair āta⸤tām abhirāmāṃ ca ghanasacchāyo meghavarṇo yaẖ kirātaś śavaras tadbhāvena ramyāṃ ca

⸤śriyāṃ padaṃ gavi ca bhūmau prathamānam amuṃ prāpya kā kāminī na ratā sarvaiva krīḍitā ⸤prathamo bhinavaḫ pradhānaṃ vā anaṅgavikāreṇa smarakṣobheṇa yas tāpas taṃ dadhati yaḥ

⸤padmākara eva kāmasya jayagajaḥ tasya kuṅmalam eva dantaḥ tatkośalagnam aliva⸤layaṃ samūhaẖ kaṭakaś ca kariṇo hi dantapratimāyāṃ kaṭakenopari kāntihetunā ⸤bhavitavyam_ padmākarasya ca paṅkād utthānaṃ padmānād utthitatvāt taddvārakam_ uttasthuṣa ⸤iti kvasoś chandasi vidhānād ayaṃ prayogaḫ pramādaja ity āhuḥ | anye punaś chandasi ⸤liṭaś chandasy ūbhayatheti sārvadhātukatvāt kvacid abhideśikena kvacic ca tathā⸤vidhena kiṃtvenābhimatalakṣyasiddheẖ kānacaẖ kitkaraṇam upārthakam iti tatsāma⸤rgyenāsya bhāṣāyām api prayogād abhyupagamād etaj jātīyakasya kvasur apy evam ādau taL⸤dviṣayakaṃ pratipedire |

uktaṃ ca . he amalāhe nirmalālaṅkārabhujaga nāsti saṃrambho ⸤krodharaso yasya tādṛśaṃ cittam udvahantī kā yuvatir vallabhasya harṣam iha nādhāt_ ⸤notpāditavān_ helayā mataṃ samārabdhaṃ rataṃ yayā =100=truṭitam atra ||

iha mahī kā na surāṇāṃ sukha⸤dā sarvaiva sukhayatītyarthaḥ phalānāṃ rasair ahīnakāmā paripūrṇamanorathā vāsa⸤nā ca phaleṣv eva prasaktiẖ keśānāṃ markaṭānāṃ neha calati |

alayo tra bhramarās teṣā⸤m iha raṇatāṃ kvaṇatāṃ tṛptiṃ palāśākhyasya kusumasya kalikā karoti uccā sa⸤munnatā śakalino matsyabhedāḥ tatkāraṇatvaṃ ca vahadbhir udakair atra kapisenā krī⸤ḍati uccāpalā capalatvayuktā alīnāṃ prakaṭām_

he śrīman_ | nānākāntair vi⸤cittraramaṇīyair apāraiś ca kusumasaurabhais tarūṇāṃ paṃktir atra nāsikām alipata ⸤churitavatī navyā nūtanā ā nākāntair āśritanabhobhāgair alināṃ patanalakṣaṇaiḥ vyā⸤pāraiś ca namitaśākhā satī bhrājamānā

puṣpāgreṣu lagnadvirephās sārās taravas taru⸤viśeṣā vā yatra tādṛśaṃ samupagiriṃ viṣahetayo bhujagā na kācit_ virephasā ni⸤ravadyayā alam atyartham_ |

kusumair vitānaṃ śūnyaṃ ta¯¯¯¯ yasya tadbhāvo tra madhum āse ⸤latābhir na dhṛtaḥ | ābhiś ca kāminībhir natalatāsu taṭabhūmiṣu niścitam āsevitā ⸤satī samānatā mānavattvaṃ vijahe vyamoci | yasmād asusamaiḫ prāṇavallabhaiḥ pri⸤yair ānatābhiẖ kṛtapraṇāmābhiḥ

ruddhas tarusaṃbādhatayā sthagito yais taraṇis sūryasya ⸤tāpayogas tena tāmasaṃ ghanacchāyatayā malinaṃ navam ekām asādhāraṇīṃ śriya⸤m ihāyāti putra śāsane niratiśayo payogatāṃ kamalāṃ paṃktiṃ kāmalatatir vimuṃ⸤cati na kāṃcit_ uddhataraṇitā paṭukvaṇitā

nāsti raveṇānvitā ratiḥ yasyās tā⸤dṛśī vihagasaṃhatir atra na kṛtāspadāpi tu satatam eva samāṇāva¯¯¯¯¯¯ ⸤eṣa ca raṅkur mṛgo yuṣmākaṃ manaḫpriyaṃ vitarati dadāti yato vihāravān_ viha⸤raṇarataḥ

alibhir adhyāsitatenāntaẖkṛṣṇena navasya vasantamāsasyāvanibhya āspa⸤debhyas tarūṇāṃ latānāṃ ca gulmebhyaś ca patatā ca puṣpotkareṇa vasantaṃ bibhram asāv i⸤tthaṃ virājate nānibhya ibhya eva ibhās santi yasminn iti vigṛhya yapprakaraṇe anye⸤bhyo pīti yap_ santataṃ tamas santamasam_ avasam andhebhyas tamasa ity ac_ |

iha vipi⸤neṣūṣitā bhramarapaṃktiẖ kaṃ nākṣipet_ sarvam evāvarjayet_ pītaẖ kamalodarād dala⸤n madhurāśir makarandasamūho yayā ata evālasam īṣad gatā madhurā kalakvaṇitā ⸤śirīṣadalānāṃ saṃgena toṣitā pramoditā |

iha mallikā kaṃ na madanāya diśati samaL⸤rpayati | sarvam eva tad āyattaṃ karotītyarthaḥ yato rataṃ prati viṣadaṃ prasannaṃ mānasaṃ da⸤dāti | yā viśantāv amānau sadāmadau ca satatakṣībau nāyakau dampatī tatra tādṛśaṃ ⸤ratigṛham atra bhājate ||

yā ramaṇī rasādiṣu ratā prasaktā sātrāvirati nirantaraṃ kṛ⸤tvā kā na rativilasitaṃ yātā rāsas sītkṛtam_ tur avadhāraṇe adamo damaviru⸤ddho rāgaḥ sa sāraḥ sthito yasyā bhāvaḫ priyaṃ prati snehaḥ

iha mahelāḥ striyaẖ kā na mā⸤nahīnāḥ satyo ramaṇena saṃbandhamitāḫ prāptā mandārākhyās surataravaḥ matā manoharāḥ ⸤tāramaṇayaś ca bhaṭā dārḍhyaṃ śilādibhir gamitās santaḥ kam ivātiśayaṃ śobhayā na ⸤gatāḥ | atretā iti prakṛtam anuṣajyate atiśayaṃ dārḍhyaṃ ca lakṣmyā taṭā gamitā iti ⸤vā yojyam_ hīnām ety āścaryasambhāvanā mahatīlā bhūmir ye yuvatiṣāṃ te ||

_mitāsmi⸤nn asti na kācit_ sarvāsāṃ sadane satatam eva dayitaḥ sannihita ityarthaḥ ||

navaṃ ramya⸤m ārasanto nadantaḥ dṛśyā mṛgā yatra tasminn iha rasena dṛśye ca nitambabhūmer āgatya sai⸤ribhair mahiṣais sarasīṣu mahāsarassu sasnehaṃ kṛtvā sthite tatra santāpavigamāt_ ⸤tatraiva haṃsair ibhair vā na gajair na na sasne snātam eva he |

asamāṃsa pīvaraskandha āli⸤r atra lāṅgalīnāṃ kusumagucchān abhitas samannān na muṃcati teṣāṃ vinidratvāt_ māṃsale gha⸤ne ṅge līnāṃ taḍitaṃ bibhrad ambudaś cābhimatasnāna garjitavān_ tān iti sa iti ca sa⸤rvanāmaprakarṣam atrāvanati || 114 ||

abhyarṇavarti nikaṭastham indubimbārdhaṃ maṇibhābhi⸤r āpūrayann ayam asparojanatayā śritas sevitaḥ samayus sakinnaraḥ ratayā krīḍitayā ⸤abhyarṇavaṃ samudrābhimukhaṃ ṛtir gamanaṃ yasya tādṛśam aśritoyaṃ dhārāsu jalaṃ bibhrat_ ⸤samayūratayā mayūrayogeṇāhitaśrī utpāditaśobha ||

adbhutaṃ cedaṃ yatsurais sahitena ⸤devena tvayā kailāse nāspadaṃ kṛtam_ amunā hṛtacittatvāt_ adhika elāsaṃcayo ⸤niṣkuṭīnāṃ saṃhatir yatra girau suṣṭhurasenāmbhasā hitena prītihetunā yeneti nipāto ⸤vākyārthaṃ parāmṛṣati ||

atra ghanaẖ ko na viśaṅkaṭaṃ kṛtvānuttaratāṃ lokottaratvaṃ bibhrad bhramara⸤m ittham ivāsakṛd doṣair hetubhir abhidhatte yathā lāṅgalyā navaraja evāmbaraṃ vasanaṃ ⸤tadbhavān alaṃ atyarthaṃ makarandavā¯¯madhuḫ prāvṛṣi prāvṛṣīṣṭa paridadātu virahiṇa ⸤eva bhūruho vṛkṣās teṣāṃ dāhakatvād davānalaṃ jhaṣaketanatvād iṣṭam akaraṃ ca kāmaṃ ⸤diśan samuddīpayanti anuttam anapākṛtaṃ rataṃ yayā tādṛśī striyam aviyoge dayi⸤tasannidhau sukhayan_ yato rasakṛt_ anurāgahetur viśaṅkaś ca nissandehaṣ ṭaṅkaś śobhā yaL⸤sya saḥ

apāṃ sulabho vatāro vataraṇamārgaḥ sopānamālā yāsāṃ tādṛśīs taṭīr apāṃ⸤sulatāvena dhūsarā¯¯¯¯ kacantīḥ ratnarucaś ca bibhrad asau saurabhaśālibhiḥ kusu⸤mair alibhiś ca daśa diśaḥ sthagayann apaśobhate | sarāgarāmo nuktaramaṇīkaḥ |

sthānaṃ ⸤samucito deśas tadgraheṇānaghasya akhaṃḍitasya ghanasya nāde viṣaye nāsty āsthā ga⸤ṇyatā | yasyās tādṛg atra subhrūḫ priyatamalābhe sati garjito py asmād abibhetītyarthaḥ ⸤nānāvidhās sādhyās suraviśeṣās teṣām āpātaḥ | āgamanaṃ yatra pikāḥ kokilāś ca ka⸤payaś ca vānarāḥ teṣāṃ tāpaḥ śarīraruk_ ādhir mānasī pīḍā tayoś chvāso nirasanaṃ ya⸤syās tathāvidhā vasudhā yasya mā santoṣayati |

anastaḥ svīkṛto nitambasya bhāro gaura⸤vaṃ yayā tayātra yoṣitā viyoge vāṣpaśīkarair ambudānāṃ paṃktir anukriyate yā jalai⸤r natā satī stanitaṃ babhāra tathāvidhāyās sarṣatvāt_ anuttamā śreṣṭhā | anutto mānaḫ pūjā ye⸤neti bhagavatsaṃbodhanam_ athavā he anuttamaṃ sarvātiśāyin_ yā ghanapaṃktir anuttamā ⸤gṛhītalakṣmīḥ stanitaṃ na babhāra sā striyānukriyate tasyā virahe vāṅ_nirodhāt_ ||

a⸤lina eva pannagās sarpā tanmaṇḍalīnām iha darśanaṃ virahijanaṃ khedayati ajā⸤to niścitaḥ | aṇḍalīnāṃ brahmāṇḍavyāpinīṃ bibhrat samunnatatvād abhrasya nabhaso ntare gā⸤s taravo yasya tādṛśam_ cā¯¯ narī ratnakikiraṇasaṃhatir alipan_ karibhavatī

bhū⸤rmimatyo nadyas tāsām iha salilaṃ varṣābhir abhivardhitaṃ kas saṃtatāra na kaścit_ si⸤katāsūpaleṣu ca sajjanaṃ bruḍanaṃ tena tāpade khedakaram_ rasikatayā raseno⸤palasantyā janatāyāḫ padaṃ viharaṇasthānam iha ketakīvanaṃ cotkalikā ruha⸤ruhikāḥ unmukāś śakalikāḫ pratanoti santatās sthirāḥ

hemnā suvarṇena sasārai⸤ś ca maṇibhedaiḥ sārā prakarṣavatī vasudhā yatra tādṛśī kaṭakalakṣmīm amṛtamucā ⸤jaladenādhikaṃ malinitām eṣa bhūbhṛd bibharti rājāpi śiviraśobhām edṛśīm e⸤va vahati he asama nirahaṅkāra iha cādhikamalini padminyāṃ sārasāḥ śotṝṇāṃ ⸤karṇagocaraṃ ravasudhāṃ virutāmṛtaṃ prāpayanti tām iti prakṛṣṭām_

mānāt_ na anābi⸤lāpi tv āvilaiva tathāvidhāpi vadhūr atra sarasi kaumudaṃ kulaṃ kumudavanaṃ vīkṣya da⸤yite prasīdati kāluṣyaṃ jahāti atra cātra ca santau santāv eva vartamānau nānāvilā⸤seṣu rasikau ca kāntau suratasammande na mudaṃ bhajataḥ kāntaś ca kānta¯¯kaśeṣaḥ ||

ba⸤ndhurāgaṃ sundaro taruṃ vanaṃ yad iha kusumair varjayituṃ mayūrāṇāṃ kekāravasya śamanī L⸤śarat_ na yatate tenāpi ramaṇībandhau priye rāgam avaśabalād anīyata prāpitā ||

na⸤vā tatā ca mālatī jātis tatra rasikatāṃ rasaṃ adabhraṃ bahalam itayā bhramaryāsmi⸤nn āravapuṣā bhramareṇa saha sthitam_ eṣā ca ratau suratakāle śītalamarutsahi⸤tā nadī sudṛśā na na niṣevyate niṣevyate eva tamālatīrasikatāsu madena kṣī⸤vitaśvāsaṃcāritayā sahāraṃ ca vapur yasyā tayā vateti vismaye |

asyāvanau satīḥ ⸤khyātīḥ ṛtasya prāptavataḥ tīravanaiś cāvṛtasya pīnamīnā sthūlatarabhūmiḥ sarasī taṭa⸤mārgaṃ titaṃsati vikāsayitum īhate śaradi svalpajalatvāt_ sati śreṣṭhe tapasvi⸤vane ca kaścid api so dhikas siṃhādis tam alpabalagajādim atra na mīnāti na bādhate ⸤mahāpuruṣasannidhau virodhinām api virodhābhāvāt_ uktaṃ ca . tatsannidhau vairatyāga ⸤iti ||

heḍabhujavatpūjita iha hemante rāgeṇa mohitatvād aram atyarthaṃ ko nāramata sa⸤rva eva cikrīḍa ratikilisaṃpadāpatanutarasi āgamaḥ parijñānam āgamanaṃ vā te⸤nohitaḥ rāgamohita iti jñātaḥ haimaneti hīmantaśabdād idam arthe sarvatrāṇ ca talo⸤paś cety ātalopau |

vidalatkaliṃ naśyat_ kalahaṃ kṛtvā kāntaviṣayaṃ rāgam alava⸤m astokaṃ gatayā ramaṇyā sevitaṃ iha kānanatalaṃ śobhāṃ bibharti vidalanti bhidya⸤mānāni kalikāntarāṇi navanavā mukulāḥ teṣām āgamo yeṣu tādṛśā lava⸤ṅgā yatra tadbhāvena hetunā |

iha sā śrīr anūnitāni kenacid asya paribhūtāni mero⸤s taṭāni hasati sma śreṣṭhatayā jahāsa rasān sānūr avekṣya tataruṇīṣu sneham avadbhi⸤ḫ parirakṣadbhir amaraiś śritadhāmni sevitasthāne smarasādaẖ kāmajanitā glānis ta⸤dvadbhir itān_ avalambitān_ sati śobhane

atra kāntāram aṭavīṃ dhavalayatas sitī⸤kurvāṇasya kundakusumasyāmodās tava ghrāṇam ālimpanti ghanatvāt_ ta iti vā teṣāṃ ⸤prakṛṣṭatoktā | bhavalayataḫ priyatamāśleṣād aram atyarthaṃ hṛṣṭā ca kāntā surataṃ prati kā ⸤nāmodāste tāṭastham avalambate ||||

asyāvanir aṇīyasy api svalpatarasyāpi kundaṃ da⸤dhatī haraty āvarjayati ruddhāmarā ramyatayā vaśīkṛtasurā śiśirasya sāraṃ sarvasva⸤bhūtaṃ kundasya śaiśiratvād itaś coddhāmarāśiḥḫ pra prodgatatejaḫpuñjaṃ maṇinikaraṃ śira⸤sā bibhrad asāv adrir virājate ramaṇīyā sītā kṣitir yasya saḥ ||

avisrasetyādi vi⸤śeṣakam_ he īśa iha vanabhūmir evaṃvidhā saty ātmānaṃ sphuradrūpatāṃ bibhratī me priya⸤tvam āyāti prītiṃ tanute nāsti visrasā jarevārir yasya samadānāṃ kṣayaṃ jānāti yaḥ | asaL⸤mam utkṛṣṭam_ dakṣasya yajñaṃ nāśayati iti cāmantraṇaṃ viśeṣitam_ iha kīdṛśe nā⸤śiṃjau mañjīraśiṃjitasahitāv eva niranubandhakena na śabdenātra supsupeti samāsaḥ ⸤tathāvidhābhyāṃ pādābhyām anaghā manohāriṇyo nākarāmās svargayoṣito yatra tādṛśe nā⸤sti visra āmagandho yeṣām_ taiś ca vastubhis sāraie samutkṛṣṭe vanabhūs tu japāyā ādāna⸤m uccayo yebhyas tathāvidhā ghanā ākarās tadutpattideśā yasyāṃ sā

śiśirarasāni śī⸤talajalāni sarāṃsi yatra rāviṇas saśabdā vavāḫ pakṣiṇo yatra marmaraḥ śuṣkaparṇa⸤dhvaniḥ sa vidyate yasyāḥ | akāro tra matvarthīyaḥ | ārād dūrata eva adamānāṃ kāmināṃ ma⸤tatarā atyantarucitā rājibhir jayaty utkarṣaṇena vartate rājijit_ paṃktibhi ⸤lalitaṃ sanniviṣṭetyarthaḥ satāṃ saras samūhas tasyāra āgamanaṃ yasyāṃ saha savena yajñe⸤na snānena vā vasunā ca dhanena ca tejasā vā vartante ye surās teṣām ārāmo viharaṇaṃ ⸤tatra madhur vasantāyamāno dhvaraẖ kratus tam ārāti gṛhṇāti yā athavā surāṇām ārāmā ⸤upavanabhūtā madhvadhvarās somayāgās tān ārātiyā mūla vibhujāditvāt kaḥ tataṃ lala⸤ntaḥ krīḍanto darārāsā nirbhayadhvanayo ye sattvāḫ prāṇinas teṣāṃ tvarāṃ krīḍāsu cāturyaṃ ⸤rāti dadāti yā teṣāṃ vā tvarayā āro gatir yasyām_

kundānāṃ ca makarando vidyate ⸤yasyāṃ he vidhūtamāya ātmavatāṃ kṛtinām iha damakaraṃ sauṣṭhavaṃ atikuṃ parāṃ bhūmi⸤m āpannam_ tāpe tapobhis sulabhe dāvāgninā atiśayena santapte |

ātipātino ⸤javena vrajantas sāravā nadā yatra tādṛśīyaṃ taṭī bhrājate abhiheto dānavānāṃ rāsa⸤s siṃhanādo yeneti bhagavan sambodhanaṃ iyaṃ ca gajasaṃhatis sā yūtham atipāti sutarāṃ ⸤parikṣati aviratinā santatena dānena varā śreṣṭhā sārā sthirā vanaṃ dayate rakṣati ⸤yā deṅ_ rakṣaṇe avanaṃ vā rakṣaṇaṃ dadāti vanāni vā dyati khaṃḍayati yā ||

aghaṃ ⸤pāpam iha dāridryaṃ tadvato janānn asminn age tarūṇāṃ paṃktir avati trāyate avaśyaṃ ⸤phalaṃ yasyās tādṛśī na kiṃ tu hi saṅkalpitavastu saṃpādane na svāyattaphalāphala⸤m abhīṣṭalābhaḥ sadānanāge samadadantini | sadānanā sumukhī haṃsapaṅktiś ca na⸤vena śaphānāṃ pādaikadeśānāṃ lāghavena carati

visāri vistīrṇam akhilatāpi ⸤ca sarvagatātapaṃ śikharaṃ bhartur udvoḍhur etasya svargān na kiṃcid apy ūnā parāgeṇa ca pu⸤ṣparajasā kapiśā kṣitiś cūtatarubhiḫ pikānām ālīḫ paṃktīr unmādayati kālī⸤ś śyāmalāḥ bhaṃgena khaṃḍanayā dūnāparāgā upadrutāny ataravaẖ kapayo yāsu tathāvidhāḥ L⸤śākhināṃ latāś ca yasyāṃ

vāri salilaṃ tacchālinānena kā rasā bhūmir na rājitā ⸤āsave madhupāne tivāsanā prasaktir yeṣāṃ tādṛśā alino yatra tathāvidhāś śāri⸤vā oṣadhiviśeṣā yasyāṃ sārabhāvas sāratvaṃ tadvān nīlimā yeṣāṃ tādṛśāny abhrāṇi ⸤malate dhārayati yā vibhā vividhakāntis sālāḥ tālāś ca taruviśeṣāḥ tanma⸤yāni kānanāni yasyāṃ latāsv alasa ālasyaṃ kiṃcid vātavepitatvaṃ yasyām_ ity a⸤tra dvyekaśabdau latābhir vā lasā lasantī parā prakṛṣṭā durāpayā ca śriyā śritāṇy a⸤jirāṇi aṅganāni yasyāṃ |

sāvapuṣam ityādi viśeṣakam_ ayantritāny apratiha⸤tāni yānāni vimānāni santi yasya tathāvidham amaracakraṃ kartṛ sadbhir āmodaiḥ ⸤rājitaṃ yam adhivasati so yaṃ girir ātmānaṃ dhārayati kīdṛśam_ savāẖ kratavas tān pa⸤lāśāditaraṅgajanakatvena puṣṇāti yas tādṛśam_ utkaram unmayūkhaṃ hāṭakaṃ yatra ⸤akṣatatiḥ vibhītakapracayaḥ niśā haridrā asanābhidhā agās taravaḥ tālyas ta⸤ruviśeṣāḥ asya sarvasya savanam utpādakam_ śakalitā bhagnā atanurasāḫ prabhūta⸤niṣṣyandā dhavās tarubhedā yena tādṛśā samado navaś ca nāgotkaro yatra jarayā cājitā⸤s sattvāḫ prāṇino yatra tathā saha vapuṣā devatārūpatvāj jaṅgamenākāreṇa vartamānam_ ⸤udgatāẖ karahāṭākhyāḥ kusumaviśeṣā yatra kab anvasamāsāntaḥ akṣatāni akhaṃḍi⸤tāni niśānām oṣadhiviśeṣāṇāṃ sanāgānāṃ puṃnāgatarusahitānāṃ tālīsānāṃ taru⸤bhedānāṃ vanāni yatra madanavaśāḥ smaraparatantrāḥ | ata eva kalitātanurasā gṛhī⸤tabahalaśṛṅgārā ye dhavanāgāḫ puruṣaveṣṭhās tais saha vartamānam_ dhavanāgeti vṛ⸤ndārakanāgakuṃjaraiḫ pūjyamānam iti samāsaḥ unnatāẖ karaṃjākhyās taravo yatra rā⸤jitaṃ sattvam audāryaṃ tadvatāṃ yatra atha trayāṇāṃ viśeṣaṇasamāsaḥ vivardhamānena dāmo⸤dareṇa hariṇātyunnatatvād ajitam_ tritaye ca dharmārthakāmalakṣaṇe trivarge tadvatā⸤m upakārakatvād anavadyaṃ doṣarahitam_ ||

madhukaretyādi yugalakam_ kalabhānāṃ rā⸤śes samūhasya rasā bhūmis tayā | akṣais tālais sālaiś ca saha vartamānaṃ girim amuṃ vilo⸤kya kasyāścid aṅganāyās sakhī kāntaṃ tadīyam eva dayitam abhyupetya śirasā natā saty e⸤vam abhidadhāti sakalas samagro bharas tadīyasya kāryasyodvahanaṃ yasyāṃ | ata evāla⸤m atyarthaṃ kṣatālasā vihatālasyā kiṃ vadatīty āha he kitava kānanānāṃ kulebhyas sa⸤mūhebhyaḥ spṛhayati spṛhāṃ karoti kulebhya iti spṛher īpsita iti saṃpradānasaṃjñā ⸤sādhu subhagaṃ kṛtvā stavakitā bakulā yeṣu nākānanānāṃ ramaṇīyatayā svargasya muL⸤khabhūtānāṃ ata eva tatrā...sakṛd abhnubhūtatvāt samāgamasukhatvāt tasyās tadviṣayā spṛ⸤hā yadi vā durlabhaṃ bhavantaṃ avadhārya tat tat sundarapadārthadarśanenātmano mṛtyum abhima⸤nyamānā kānanāni tathāvidhāny abhilaṣatīty abhiprāyaḥ | yathoktam_ dhatte cakṣur muku⸤lini karātkokile bālacūte mārge sāgraṃ kṣipati bakulāmodagarbhasya vāyoḥ | dāva⸤premṇā sarasibisinīpattramāttrāntarāyas tām yanmūrtiś śrayati bahuśo mṛtyave candra⸤mādān iti ||

he hara amī gajā jale nimajjya hastaveṣṭāẖ karāṇāṃ kuṇḍalīkaraṇā⸤ni rayād uttambhayanti utthāpayanti anuttam anirākṛtaṃ bhayaṃ janmamaraṇādijanitaṃ ⸤trāsam aharahaḫ pratyahaṃ tirayato bhibhavatas taveṣṭāṃś ca samādhibhājo nirīkṣyātra ma⸤naḫ prasīdati prītim āpadyate vaimalyaṃ vā vrajati

madena kṣīvatayā viśadaḥ spaṣṭo ⸤nave rate raso yasyās sa piṃjarajanatā surasamūhaḥ sakṛd ekavāram avyavadhā⸤nena viharati he anavara sarvottama iha ca tarasā vegena ratiman nivṛtaṃ cetaẖ ka⸤rmabhūtaṃ kim iva vastu nāviśat_ sarvam eva ramyatayā viveśa

vigatā jarā āma⸤yāś ca vyādhayo yeṣāṃ tais surair atanunā ghanena rasenātisāraṃ sarvotkṛṣṭaṃ kṛtvā nuta ⸤¯¯¯ eva ca vanaṃ taddāhi ca sāhasaṃ prakṛtaṃ yasya nāsti satatapravṛddhayā triyā⸤mā rātrir avidyā vā yasya tādṛśa he īśa iha gavi bhūmau yāṃ sthitiṃ bibhratī jana⸤saṃhatir arājata sā sthitis svarge pi ahīnāṃ dānavānāṃ ca puri nagaryāṃ sahasā na ⸤sulabhā manorājyair api |

he anavara tārā dīptim anto maṇimayīnām iṣṭakānā⸤m antā yeṣu tādṛśais suvarṇaharmyair ivaha meror api sā śrīr dhūnitā paribhūtetyarthaḥ ⸤atra ca rahasi ramaṇībhir iṣṭair manohāribhiẖ kāntaiś ca ramaṇair akhedaiḥ tatparai⸤r eva līlā prāptā sādhūn uttamān guṇān itā prāptā navaratā cāpūrvasuratā

vidhutā⸤ḫ panasanāmnāṃ tarūṇāṃ mālā yatra tathā kṛtvātra malayavātasaṃhatir vahati sādaraṃ ⸤kāminām ātmanaś cāvasādapradaṃ vadhūnāṃ sad api mānaviṣayaṃ dhairyaṃ jayantī nyakku⸤rvāṇā vātānāṃ samūho vātyā pāśādibhyo yaḥ atra tejasā vidhutapanasamā candrārka⸤sadṛśī mokṣaṃ ca sādaraṃ saprayatnaṃ sajjayany anusandadhānālam atyarthaṃ munisaṃhati⸤r asau bhrājate |

alakā evam aralatayā latās tābhir lāṃchitam iha kinnarīṇāṃ lalā⸤ṭaṃ svedakaṇārdraṃ ravir usraiẖ kiraṇaiẖ kartā sādhu karoti sādhukāriṇi tṛn_ āsāṃ ⸤cāśvamukhīnām aviralaiḥ ghanaiẖ kalaiś ca madhurais tālaiẖ karayor anyonyam abhighātai⸤r āṃchitaṃ kṛtāyāmam idaṃ gītaṃ virahiṇījanasya gātrayaṣṭiṃ rīṇāṃ kiṃ na vidhatte L⸤karoty eva durbalāṃ atra kalā dvādaśa ca proktāś caturviṃśatir eva ca catvāriṃśat tathā⸤ṣṭau ca tathā ṣaṇṇavatiẖ kalāḥ ityevaṃ parigaṇitarūpā gītaśāstre nimeṣapaṃca⸤kaparimāṇatayā prasiddhāẖ kālāvayavāẖ kalāḥ tā aviralā yatra tathā kṛtvā ⸤tālaiś ca puṭacācapuṭādibhir āñchitaṃ nibaddhaṃ gītam ity api yojyam_ amu⸤rā ca ślokena bhagavato viśrāntinimittaṃ madhyāhnasamayaḥ sūcita ity āhuḥ ||

⸤|| iti haravijaye viṣamapadoddyote paṃcamas sargaḥ ||