XV. Prabhātavarṇana

gāyaṃ gāyaṃ niravadhi vadhūsaudhasenām adho 'dhaḥ kāmakrīḍākumudakalikākuḍmalībhāvamūlam| itthaṃkāraṃ janitarajanījyānisaṃkalpakalpāḥ kalpaṃ bhartre bhuvam acakathan vandino vandanābhiḥ|| 1 || garjājātaṃ janitajaraṭhāveśaṃ āśāślathedaṃ prātiprātaḥ prahatamurajāmoghameghaughamuktam| sadyaḥ saṃsthāṃ nirasisiyate yena naibhṛtyalīlā nidrāhaṃsī nalinanayanānetralīlābjapuñje|| 2 || kāraṃ kāraṃ nidhuvanavidhīn utkalakṣātikṛcchrād ārdrāṃ nidrām adhigatavatāṃ rāgabhājāṃ kathaṃ cit| duḥkhaṃ datte vadanapavanāpūritaḥ kālpakambuḥ śuddho 'py antyair bhavati capalair dūralambāntaraiḥ san|| 3 || dhyātāsannapratigamatamomiśrarāgodgamasya śliṣyaddṛṣṭer abhimatamukhe saudhavātāyane ca| saśvāsasyāśithilitabhujāliṅganasyojjihīte ko 'pi svādo 'bhisaraṇavadhūtūrṇaratyutsavasya|| 4 || atyautsukyāt paravaśadṛśo yām anirvarṇitāṅgāḥ prāpuḥ snehe 'py aviditarasāsvādanāṃ pūrvarātre| tām anyonyāvayavavicaraddṛṣṭi suptaprabuddhāḥ kāmakrīḍāṃ dviguṇitarasāṃ kāmukā nirviśanti|| 5 || srastasvapās tudati virute tāmracūḍasya cetaḥ trastā rāmāntaraparigamāśaṅkanenābhisartryaḥ| koṣaṃ bimbādhararasamayaṃ dhairyatoyālavālaṃ bhūyo bhūyaḥ pratigamavidhau preyaso yāpayanti|| 6 || api āviṣṭaś caṭuṣu yuvater nātmakaṇṭhātithitvaṃ yad dorvallīvalayamaśakaṃ netuṃ ārdrāparādhaḥ| ninye rantus tad uṣasi kalaṃ kañcunā kūjatoccair antaḥśūnyād api hi sumukhe vedhasi syāt phalaśrīḥ|| 7 || jṛmbhārambhe vicalitabhujāsphālitā yā ca tanvyā yā ca dhmātā dhvanati rajaner atyaye kambupaṅktiḥ| rantuś ceto vyathayati tayoḥ pūrvikā nottarāvat sāyūthye 'pi prabhavati ruje kaḥ suvṛttotsavīva|| 8 || nidrāśeṣāruṇajaḍadṛśo 'dhyāsya talpāparāntaṃ prāk sambuddhāḥ suratasuhṛdām aṅkaṃ āropya pādān| khelapreṅkhatsavalabhujāvalli saṃvāhayanti prātaḥ premaśriya iva gṛhe vigrahiṇyo gṛhiṇyaḥ|| 9 || labdhvā bodhaṃ divasakariṇaḥ kīrṇanakṣatramālaṃ dīrghād asmād gaganaśayanād ujjihānasya darpāt| sajjaddānodakatulamalo jarjarābhīṣurajjur bhraśyaty eṣa praśithila iva śrotraśaṅkhaḥ śaśāṅkaḥ|| 10 || ālokenātanutamatamomoṣakenāpy amūṣāṃ naivāsmābhir jitam urudṛśāṃ viprayogāndhakāram| itthaṃ bibhraty avanataśikhair ātmabhir dahyamānā vrīḍāveśād iva ratigṛhe pāṇḍimānaṃ pradīpāḥ|| 11 || jyotsnājālānvayikarakulaṃ gauravasyaikam oko jyotiścakraṃ paricitam amūm aṅgalagnāṃ niśāṃ ca| saṃtyajyenduḥ pravasati javāl lāghavaṃ dūraṃ āptaḥ pānthaiḥ panthā na hi na sugamo 'nūḍhabhūyiṣṭhabhāraiḥ|| 12 || rāgakrīḍāmalitakusumāmodadhūpāṅgarāgā- śleṣaślāghyaṃ parimalam asatkutsaṃ āditsateva| abhyāveṣṭuṃ ratigṛhaguhāṃ gandhavāhena kālyaṃ preryante 'mī param ararayo harmyavātāyanānām|| 13 || talpatyāgāvasaravidhutād dūram airāvaṇāṅgād utsarpantī divasapavanair bhūtidhūlicchateva| dīrghīkṛtvodayagiriśiraḥśreṇisīmantalekhāṃ prāhṇālokacchavir atha diśi vyajyate vāsavasya|| 14 || ānandāśruprasarasarasair īkṣitaiś cakranāmnām abhyāvṛttipraguṇanihitair dhautadhautāntikeva| āvirbhāvapraṇayidivasālokaliptā malaughair meghair dūraṃ digamarapates tāmasais tyajyate 'sau|| 15 || līlodastāruṇakaraparāmarśavattārakāntā vyāttenāhnaḥ śvasanasurabhiśvāsabhājā mukhena| bhāsvatpādaprasaraṇasamātanyamānāmbareyaṃ prātas tūryair iva khagarutair jṛmbhate vāsaraśrīḥ|| 16 || yāvad yāvad yuvativalitotsaṅgavidyādharāṅga- krīḍākḷptaklamaśamasukhāḥ svargavātā vahanti| tāvat tāvat taralataralaṃ tārakācakram eti klāntiṃ vṛntaślatham iva paribhraṃśi phullaṃ dyuvallyāḥ|| 17 || āvīśvāsopamamarud adhiprācyaśailāśmaśayyaṃ kurvāṇāyāṃ divi navanavāṃ vāsarasya prasūtim| āvirbhāvo bhavati rudhirāsāravisrasya sadyaḥ sāṃkrandanyāṃ kakubhi kalalasyeva sandhyātapasya|| 18 || dainyaṃ dainyād upakṛtikṛti klāntikīrṇe 'vatīrṇe nāśvāsāya prakṛtimahatāṃ āśayo nojjhihīte| yat te jobhis taralitatamoviplavaiḥ plāvitormir indor aṅkaṃ diśati patato niścayāt paścimābdhiḥ|| 19 || āśāvallīkisalayatatir vyomalīlābhravidyut prācyādrīndradvipapatiśiraś cīnapiṣṭābhivṛṣṭiḥ| dhvāntacchāyātaparucir ahaḥkālakālāhijihvā rājaty eṣā ghanakaṣadṛṣatsvarṇalekhāgrasandhyā|| 20 || śokaṃ kokāḥ kumudam alayaś candrapādā digantān dīpā vartīr abhimatabhujābhyantaraṃ cābhisartryaḥ| jyotsnāṃ kāṣṭhā niṣadanam ibhā barhiṇo vāsayaṣṭīr vyomopāntās timirapaṭalīṃ tulyam eva tyajanti|| 21 || vāraṃ vāraṃ malitakusumāmodasammardamiśraṃ pītvā pītvā madhuparimalaṃ vāsageheṣu vāyuḥ| kṣībaḥ kṣībaḥ kṣaṇam api mṛgaprekṣaṇīnām atṛpyan bhūyo bhūyaḥ surabhiṣu luṭhaty unnateṣu staneṣu|| 22 || ānītasyāvatamasamalair maṃsalair vipralambhaṃ jyotsnājāle jala iva śucini ādito majjayitvā| kāṣṭhāsaṅgajvalanata iva kvāthyamānaṃ kaṣāyaṃ sandhyārāgaṃ divasarajakaḥ kalpayaty ambarasya|| 23 || āvaśyāyātiśayaśiśirair āplutās tīrthatoyair yuktā muktāmalajalakaṇasyandinībhiḥ śikhābhiḥ| hastair homopakaraṇasamitpuṣpabarhivihastaiḥ viprā vedā iva savapuṣo vahniśālaṃ viśanti|| 24 || pūṣṇā naktaṃ nijitamahasaś cityacitrārciṣo 'mī pītvā pītvā vihitam upāsannasānnāyyaṃ ājyam| tejaḥpratyarpaṇam iva puraḥ saṃvidhātuṃ kharāṃśor ārohanti jvaladuruśikhāśreṇiniḥśreṇibhir dyām|| 25 || gopīhastaiḥ stanamukharasaśleṣitacyāvitāsyāḥ tarṣāt kṣīrasrutirutim athotkarṇaṃ ākarṇayantaḥ| gobhir līḍhājaṭharakakudāḥ sampratikṣanta ete ghoṇāsvādollasitarasanās tarṇakā dohaniṣṭhām|| 26 || netrākṛṣṭivyatikaracaladdaṇḍadaṣṭāṅgulīnāṃ cakrācchoṭocchalitakalaśīśīkarārdrāmbarāṇām| bhugnābhugnabhramibhujalatābhaṅgibhinnastanīnāṃ manthe kunthaddadhani harate vellitaṃ vallavīnām|| 27 || hīnāṅgānām api hi niyatāsevināṃ nūnaṃ ādau vyaṅgyanty eva śriyam alaghavaḥ svām upekṣyāpi lakṣmīm| nītaḥ pūṣṇā yad ayam udayat svodayāt pūrvam eva prāptas tejobhuvanaracanāsūri dūrād anūruḥ|| 28 || yāvad yāval lalitaracanācāru caṅkramyate 'sau sīmni vyomnaḥ śitimaṇiśilākuṭṭimābhe dinaśrīḥ| tāvat tāvat taruṇatapanātāmratāpacchalena drāg ārdrārdraṃ patati caraṇālaktakacchāyam asyāḥ|| 29 || ambhojeṣu ślathadalaviśannaiśatoyāṃśaśīta- sparśabhraśyatsvapanamalināṃ jhaṅkṛtaṃ śrūyate 'ntaḥ| preṅkhatpādaprasaraṇavidhi prāpnuvantyāḥ prabodhaṃ mañjīrāṇām jhaṇajhaṇāśiñjitaṃ mañju lakṣmyāḥ|| 30 || aṅge strībhiḥ priyaparimalāśaṅkayā ślāghitaśrīḥ kiñjalkāśāśaṅkibhir alibhiḥ saṃghaśaḥ saṃghitaughaḥ| kṣībakṣībaiḥ sthitamadhudhiyā rukmapārīṣu dṛṣṭaḥ kalyaṃ kālīyakakapilimābhyeti bālātapo 'yam|| 31 || tejorāśau bhuvanajaladheḥ plāvitāśātaṭāntaṃ bhānau kumbhodbhava iva pibaty andhakārotkarāmbhaḥ| sadyo mādyan makaramaṭhasthūlamatsyā ivaite yānty antaḥsthāḥ kulaśikhariṇo vyaktivartma kareṇa|| 32 || dhvāntaṃ dhāmnā dhavitum avituṃ lokaṃ ālokalakṣmyā prāptasyādrervahati śirasā bhāskarasyaiṣa pādān| prāyas tuṅgaprakṛtibhir iha ślāghanīyodyamebhyaḥ satkārārthavyatikaraśuci vyajyate gauravaṃ hi|| 33 || pratyakpādaprakaṭakaṭakinyāsapūrvavyudasta- prācyāprāñcaccaraṇataṭanottānitāmandatundaḥ| ārohanti ślathacalavalaccāmaraiḥ kandharāgraiḥ phenacchāyācchuritaharito hāridaśvāḥ kham aśvāḥ|| 34 || saṃdhyādhyānapraguṇitajapair mantravādipradhānair dṛṣṭāmṛṣṭe gaganamukure 'mutra kṛtvāvatāram| naṣṭān naṣṭāñ jhagiti jagato lambhayantī padārthān eṣā toṣaṃ diśati manasaḥ pūṣamūrtiprasenā|| 35 || śaileṣv arkopalatalalaladvahnitalpasthaleṣu sthitvā sthitvā tata iva tataṃ saṃgataiḥ ploṣadoṣam| āśvāsāya sphuṭam iva śanaiḥ śītale padmaṣaṇḍe sampraty etair avataravidhiḥ sādhyate sūryapādaiḥ|| 36 || āmṛdnantas tama iva saraḥsīmni sambhūya paṅkaṃ tārāsārthair iva pratiśucā phenakaiḥ śliṣṭapādāḥ| bhānti ādaṣṭāsphuṭabisalatācuñcubhiś cañcucakraiś cakrā vandīkṛtavirahakṛccandralekhā ivaite|| 37 || vṛtte patyuḥ prasavanavidhau rātrirājaḥ kalatraṃ klāntaklāntām abhi kumudinīṃ mantharaṃ tasthivāṃsaḥ| tatkiñjalkaprasaradhavalā bibhratīha dvirephāś cintājihmasthitapalitavakañcukicchāyam ete|| 38 || svacchāyātarjitendudyuti nikhilajanānandasaṃdhānabandhu lakṣmīsāraṃ śiraḥsu sthitam avanibhṛtām uhyamānaṃ samūhaiḥ| utkhātāśeṣadoṣaṃ saha tava yaśasā labdhadikcakracaryaṃ stād bhāsvanmaṇḍalāgrasphuritakṛtam adaḥ suprabhātaṃ sukhāya|| 39 || iti giram upakarṇya māgadhīyaṃ ślathaśayanaḥ suhṛdo gṛhe 'pi ratvā| svapuram atha śivaṃ pratīpam etya kṣitipatir āsta sa darśakapratīkṣaḥ|| 40 ||

kapphiṇābhyudaye mahākāvye prabhātavarṇano nāma pañcadaśaḥ sargaḥ||