VII. Śibirasaṃniveśa

itthaṃ tathyāḥ kṣmādharavastustutigarbhāḥ śrutvā śravyā viśrutavidyādharavācaḥ| śailotsaṅgaśrīparibhogaspṛhayāluḥ sa prāstāvīt saṃstutam ākrīḍavihāram|| 1 || kṣoṇīkṣodaḥ kṣmāpativiśvāśvaśaphāśma- kṣobhakṣuṇṇo dyām anavadyām udamajjat| bibhrad bhūbhṛdbhūrivimardātulalīlā- pīḍoḍḍīnoḍḍāmarabhūbimbaviḍambam|| 2 || adrir vātāyātavikāśidrumabāhuḥ senā sā codastarajorājidukūlā| ity anyonyaṃ kampaparāṅgaṃ ghaṭamānau prāstāviṣṭām iṣṭavad uccaiḥ parirambham|| 3 || dānoddāmasyandajuṣo gandhagajendrāḥ śliṣyanto 'dhaḥ kṣmādhararājasya virejuḥ| stheyaḥ sthānaṃ banddhum anīkodvahanārthaṃ pṛṭhvīpṛṣṭhapraṣṭhavivṛddhā iva pādāḥ|| 4 || yair ācāntānantacamūcakramahimno dhūlivrātād vāhlikasārair nirasāri| te dugdhābdher niryati lokasya vivṛddhām ālokecchāṃ cicchidur uccaiḥśravasi srāk|| 5 || saṃkrāntasvākārakarālāḥ sphaṭikorvīr garvākharvaṃ paśyad athānyadvipaśaṅki| nāsāsphoṭasphālitanirghoṣi viṣāṇaṃ krodhāyastaṃ hāstikam astāṅkuśaṃ āsīt|| 6 || kṣuṇṇaṃ kṣodaṃ mudgabhujāṃ pādasamudgair uddasyādrir vyomavisarpisphaṭikottham| pūṣoṣmāṇaṃ roddhum ivāmbhodavitānaṃ tene bhaktyā bhūpatiśuddhāntavadhūnām|| 7 || arkajyotirmohi mahānīlaśilotthaṃ pakṣmaprāntātithyam atho tathyam avāpya| sāndracchāyārāji rajo jātam abhīkṣṇaṃ rājastrīṇām añjanam akṣuṇṇakam akṣṇām|| 8 || uṭṭaṅkantaḥ kuṭṭitakūṭaiḥ khuraṭaṅkair aṅkeṣv adrer drāvitasāraṅgi turaṅgāḥ| bhūmnā bhūbhṛty aśvamukhīr vīkṣya samakṣaṃ harsotkarṣānnṛttam ivodvṛttam akārṣuḥ|| 9 || paryāṇāgrodgīrṇaniyantāram anīcair ārohantaṃ sūtsukam aśvaṃ prasukāyām| tatsthaḥ sādī sāci kaṣāghātavidhūtaṃ dudrāva drāk pragrahamandaḥ parivañcya|| 10 || vātāyātāvalgipatākākadalīkair āvalgadbhiḥ sānuṣu reje gajarājaiḥ| śailo 'bhyāsābhyāgatapūjyorjitabhūbhṛj- jyokkārārcānamracalacchṛṅgaśiraḥśrīḥ|| 11 || pūtkāreṇa prājyatareṇa dviradānāṃ sadyaḥ śrotrātithyakṛtā vidrutanidrāḥ| siṃhāḥ sainyaṃ sūrjitaṃ ābhujya dṛśādrau sthānaṃ yoddhuṃ bandhuratābandhu babandhuḥ|| 12 || nemisvānārūḍhaghanaughadhvaniśaṅkāḥ kekāvantaḥ kīrṇakarālocchritapiñchāḥ| śobhāṃ babhrur bhūpatisambhogasukhārthaṃ śailaśrībhiḥ sambhṛtaveśā iva keśāḥ|| 13 || krāntaskandhāḥ pākapariṣkārasahasraiḥ prāptāḥ pūrvaṃ vallavapaurogavapūgāḥ| mṛṣṭotkṛṣṭāśmāntikaṃ ārālikalokaiḥ kṛtyārambhaṃ sadmasu māhānasaṃ ūhuḥ|| 14 || ākrīḍeṣuuttuṅgatulāmaṇḍapadaṇḍa- skandhodagrān banddhum atha granthiguṇaughān| kārmāḥ śliṣṭān varṇakavṛkṣeṣu mahāhīn yaṣṭyāniṣṭān dṛṣṭivilolaṃ vyapaninyuḥ|| 15 || vastravrātavyuṣṭavadhūvibhramavāsaṃ kūptālānaṃ paurapṛthakprastutapastyam| kaṇṭhīkīrṇaṃ dantamahāmanduram adrau cakruḥ sainyāni āśu niveśaṃ śibirasya|| 16 || guptaṃ mīladgopuram apy argalavargaiḥ prākārāgrollaṅghanalabdhāṅgaṇamārgāḥ| trastakrandatpākakulaṃ ke 'pi kuṭīraṃ tatratyānāṃ āvasathārthaṃ vyupajahruḥ|| 17 || paryāṇāntaḥpīḍanamandoruvihārā rājñaḥ kūjannūpuram aśvād avatīrya| samprāvikṣan varṣavarālambitahastāḥ śuddhānteṣu pratnapaliknīparivārāḥ|| 18 || rājastrīṇāṃ saktanavālaktakaraktaiḥ spṛṣṭaḥ pādaiḥ padmapalāśopamarūpaiḥ| āsīd adriḥ puṣkalaśaṣpaughamiṣeṇa vyaktaṃ harṣodañcitaromāñcacayaśrīḥ|| 19 || ālambyoccair adhvani vaihaṅgamam aṅgaṃ grāmyā grāmāyuktakṛtapreṣaṇabhājaḥ| kācair anvagvīthi vṛṣārhāhṛtapūlaṃ śrāntāḥ śreṇyā vaivadhikā vīvadhaṃ ūhuḥ|| 20 || krodhāviddho luṇṭitasaṃtruṭyadukhāndhāḥ krāntāvāsaḥ ko 'pi bhujaṅgair asahiṣṇuḥ| babhrāmoccaiḥ sasmitasenājanadṛṣṭaḥ skandhāvāraṃ vyākulapūtkāravirāvaḥ|| 21 || saṃdhau sindhoḥ setusamāsaktakapīndra- vyastakṣubdhakṣmādharalīlāṃ tulayadbhiḥ| kāsārāṇāṃ sārarasāsāri vigāḍhuṃ gāḍhaklāntair vāri mahebhair avatere|| 22 || āliṅgyārtisphāritayā puṣkarakoṭyā prāṇālaṃ prākprastutatoyasrutivaktram| hastair ambhaḥpūraṇapīnair araghaṭṭe- ṣuukṣamāṃ āsuḥ kukṣim ibhāḥ pūtkṛtasāraiḥ|| 23 || sphāraṃ sphāraṃ prasphuratīṃ palvalapāne tarṣotkarṣāt tāratarākarṣaniviṣṭām| antarnāsaṃ saṃtatiṃ ārtāṃ śapharīṇāṃ trastaḥ kṣobhānmaṅkṣu niraṣṭhīvad ibho 'gre|| 24 || ujjhann ambhaḥ sambhṛtavanyadvipagandha- krūrakruddhodbodhacalatkuñjakavāṭaḥ| khedodañcatpecakaṃ āsphālitahastaḥ tīre tarṣaṃ nāpanunoda dviparājaḥ|| 25 || mātaṅgānāṃ vyākulavārivruḍitānām atyuttuṅgāḥ piṅgarucaḥ puṣkaraṣaṇḍāḥ| pūtkārāmbhaḥkesarasārāḥ sarasīṣu prāpuḥ prauḍhotphullitatāmrotpalalīlām|| 26 || toye magnasyojjvalaṃ ātalpalasīmaṃ pīloḥ pīnābhogabhṛtā kumbhayugena| kāverīyā tatkṣaṇaṃ ālakṣyata mūrtiḥ spaṣṭaśliṣṭābhyudgatacārūccakuceva|| 27 || udvṛtyoccaiḥ sāci karāgrāvalanābhiḥ pūlaṃ pīluḥ palvalaghāsasya jaghāsa| adridroṇīgahvaragambhīragalāgra- śvabhrādabhrabhrāntanigarodgatagarjam|| 28 || jighrantaḥ kṣmām astapariṣkārakhalīnāḥ khelodañcadvāladhayaḥ svedasamunnāḥ| mandaṃ mandaṃ māndurikaiḥ pāyanasaktair velladdāmāyāmam akṛṣyanta turaṅgāḥ|| 29 || bhrāntvā bhrāntvā mantharitaṃ maṇḍalabandhair yantrā jihvātāluravoddīpitavāñchaḥ| āghrāya kṣmāṃ ākṣipad aśvaḥ parivartaṃ sambhrāntyūrdhvībhūtakhurārecitareṇuḥ|| 30 || utthāya śrīvṛkṣakalakṣmā parivṛttaś cakre tānticchedamukhasphāritaghoṇaḥ| dehoddhūtiṃ krūrakhuranyāsanimagna- kṣmāpīṭhodyatpādasamudgādhikamudram|| 31 || prauḍhaprothagranthiguṇākṣiptakhalīnair adhyārūḍhā rakṣibhir ārād avateruḥ| mudgāhārāḥ snātum udañcatkhagapālī- pakṣadhvānatrāsacalākṣāṃ sararīṣu|| 32 || āplutyoccaiḥ sindhuṣu saṃterur athāśvāḥ kṣobhaśliṣyatsaṃkulaśevālasarojaiḥ| āsiñcantas tīrataṭorvīr anapoḍha- krīḍāratnālaṃkṛtibhāṇḍair iva gātraiḥ|| 33 || cerur droṇīkoṭarakīrṇān yavasaughān uddāmodyaddantaravaṃ bandhuritāṃsāḥ| pucchākṣepakṣiptaparāvṛttivisarpal- lākārāsrāsaktapatanmakṣikam aśvāḥ|| 34 || trāsāyāsaṃ yāti kuto 'py anyatare 'śve saṃrambheṇodastasamastatrikakūṭā| aśvaśreṇī sūtraniviṣṭeva samaṃ sā rūkṣākṣiptakṣubdharavā dhāmni cacāla|| 35 || cīrṇaḥ kīrṇaṃ karṇasukhāsyadhvani ghāsaṃ grīvāṃ cañcatkāñcanasaṃdānam udasya| aujjhīd aśvo niḥśvasitaṃ phūtkṛtavāta- vyastāyastaprothapuṭotthapratinādam|| 36 || yuddhāviddhoddhūtakuṭīkukkuṭakūṭaṃ preṅkhatprājyaprājikajīrṇorjitapakṣi| kūjatkīraṃ lolalalallāvakalīlaṃ cakrur narmakrīḍanakaṃ rājayuvānaḥ|| 37 || dṛṣṭo dṛṣṭīḥ so 'kṛta kāntyā kamanīyo mandānandā naiva nṛpānīkaniveśaḥ| tat saundaryaṃ sādhuguṇākṛṭamatīnāṃ tṛpyanty uccair yena na cakṣūṃṣi janānām|| 38 || vidyādharā vidadhataḥ kaṭakasya sevāṃ satkāriṇīṃ na khalu te tatṛpus tadānīm| sāraḥ satāṃ satatam eṣa sajanmalābho yat satkriyāṃ prakaṭayanti gṛhāgatānām|| 39 || kṣitipatiparibhogaṃ kṣmādharo lakṣmalakṣmāḥ sthiraguruguṇapakṣārakṣam akṣuṇṇaṃ āpya| akṛpana iva dātā śrīphalair āpupūre sa śibiraśivadīkṣādakṣiṇo dakṣiṇāśām|| 40 ||

kapphiṇābhyudaye mahākāvye śibirasaṃniveśo nāma saptamaḥ sargaḥ||