Kāvyamālā 22, E Text Acharya

pañcaviṃśa sargaḥ|

itthaṃ śaśāṅkātapadarśanena vijṛmbhamāṇāṃ surasundarīṇām| sasaṃbhramaṃ kāścana tāmavasthāmabhyetya dūtyaḥ suhṛdāṃ vivabruḥ||1|| dhṛtāravindacchadasaukumārye haste ca puṣpāstaraṇe ca tasyāḥ| vipāṇḍuratvaṃ dadhatī nitāntaṃ kapolabhittiśca tanuśca tasthau||2|| saugandhyakṛṣṭaiḥ śvasitānilānāṃ tadūṣmadāhāhitagāḍhakhedaiḥ| pipāsyamānā madhupairbhramadbhiḥ patanti tasyā nayanāmbudhārāḥ||3|| candrodayārambhavijṛmbhitena vyadhāyi tasyā makaradhvajena| velātaṭorvyā iva netraśuktimuktāśrubindusphuṭamauktikatvam||4|| doḥkandalīnirjitasaukumāryaṃ mṛṇālamasyā nihitaṃ sakhībhiḥ| karoti dāhaṃ saviśeṣameva tanmatsareṇeva śarīrayaṣṭeḥ||5|| ābibhratī candanapaṅkalekhāṃ lalāṭabhittiḥ śriyam eti tanvyāḥ| āvirbhavaccandrakaleva dugdhasindhūrmilekhā virahātipāṇḍoḥ||6|| kucadvayaṃ saṃprati sā bibharti śvāsāgatālipratibimbagarbham| uṣṇoṣṇabāṣpāmbukaṇapratānaploṣeṇa śāratvamiva prayātam||7|| saṃpratyasau muñcati bāṇavarṣamābaddhakopeva manobhave 'pi| prajāgareṇāruṇite bibharti vilocane padmapalāśadīrghe||8|| anekasaṃkalpavikalpagāḍhāṃ daśāṃ vahantyā virahe tvameva| svapne 'pi jāgraccarite ca tasyāḥ sukhasya duḥkhasa na heturekaḥ||9|| viyujyatāsau bhavatā ca yasminkṣaṇe sakhedaṃ vivaśā sakhī me| sa dagdhabimbaḥ smarabandhureko didhakṣurenāmudiyāya candraḥ||10|| tvayā viluptāvasaro natāṅgyāḥ śaraiḥ śarīraṃ kṛśatāṃ nayadbhiḥ| bhinatti tasyā niśitairanaṅgaḥ kṣatistu me cetasi gāḍhagurvī||11|| viniṣpatantaḥ śalabhāḥ pradīpaśikhāmivābhyujjvalacārukāntim| akampayandagdhadaśāśrayāṃ tāṃ smareṣavaḥ saṃbhṛtapakṣmaśobhāḥ||12|| antarviyogajvalanoṣmatāpaparīyamāṇairiva jātatṛṣṇaiḥ| nipīyate mugdhadṛśo 'dharāgraraso 'dhunā niḥśvasitaprabandhaiḥ||13|| niśāsu vinyastamarīcidaṇḍamṛṇālanālena śarīrayaṣṭau| tuṣārabhāsāpi nipīyamānalāvaṇyatoyeva vibhāvyate 'sau||14|| lāvaṇyalakṣmyā maṇipārihāryaṃ rūpāmṛtāṃśoḥ pariveṣacakram| na bhāti sākalpakaśalyaviddhā mṛṇālavallīvalayaṃ vahantī||15|| kutūhaleneva kucadvayasya madhye 'vakāśādhigamāya tanvī| sakhīkaranyastamṛṇālanālasūtraiḥ parītaṃ hṛdayaṃ bibharti||16|| rūpaṃ vahantī harati sma yūnāṃ yā cittavṛttiṃ śubhalakṣaṇāḍhyā| avaimi ttpādatalasthameva jhaṣāṅkamāviṣkṛtacāruśobham||17|| na niṣṭhuratvaṃ hṛdayaṃ viyoge na saukumāryaṃ ca bibharti tasyāḥ| vibhidyamānaṃ smaramārgaṇairyanna dārḍhyamāpnoti na śīryate vā||18|| niśāgame mandiraratnabhitticchāyāgatenārdratayā sakhī me| anāmayapraśnavidhitsasyeva niṣevyate 'sau śiśiratviṣārāt||19|| upoḍharāgaiḥ pratibaddhakhedamālokamārgaṃ dayitaṃ nayadbhiḥ| gṛhītacittaiḥ kriyate kṛśāṅgyāḥ sakhījanasyānukṛtirvikalpaḥ||20|| sthūlāśrudhārāpatanānubandhapramṛṣṭisaṃjātabhayeva tanvyāḥ| gaṇḍārpite saṃprati pāṇipadme na bhāti lagnāgurupattravallī||21|| vidūyate sā nipataddvirephakalmāṣitābhirnavamañjarībhiḥ| smareṣubhirdhūrjaṭilocanāgniśikhāvadagdhābhirivekṣitābhiḥ||22|| saṃdhukṣaṇāyeva jhaṣāvacūlanāḍiṃdhamenograviyogavahneḥ| nyastāṃ śarīre bisadaṇḍakhaṇḍanāḍīṃ natabhrūḥ saralāṃ bibharti||23|| tvadviprayogānaladāhatapte mlānīkṛtāmbhoruhiṇīpalāśe| acchinnapātāḥ kucakumbhapṛṣṭhe tasyāśchamityaśrukaṇāḥ patanti||24|| kroḍena sā ketuśikhāgralagnamivānurāgānmakaraṃ smarasya| niśāsu lakṣmodvahatā tuṣāramarīcinā dagdhaśarīrayaṣṭiḥ||25|| lalāṭapaṭṭāmbaracandralekhāṃ lāvaṇyaratnākaraphenarājim| lalāṭikāṃ candanapaṅkadigdhāṃ kaṃdarpalīlākadalīṃ bibharti||26||

(yugalakam)

sacandanāstaddhṛdaye sakhībhirmuhurvyadhīyanta śamāya hastāḥ| vinirgalatsvacchanakhāṃśutoyadhārāpraṇālīsaralāṅgulīkāḥ||27|| niśāsu tasyāḥ pratibimbamindoralakṣyata kṣāmakapolabhāge| lakṣmodvahattacchayanīkṛtaikahastāṅguliśyāmakiṇāyamānam||28|| saṃtāpyamānā virahānalena śaśāṅkalekhārucirā sakhīnām| tasyāstanuḥ svedajalacchalena vilīyamāneva tanoti khedam||29|| vibhāvyate mauktikahārayaṣṭyā viyogavahneḥ praśamāya subhrūḥ| nijaprabhācandanavārivarṣaiḥ sakhyeva saṃsiktakṛśāṅgalekhā||30|| vinidranīlotpalapuṇḍarīkamṛṇālavallīvalayānvitāṃ sā| dhatte daśāmaśrujalāvakīrṇāmudyānavāpīmiva manmathasya||31|| vikalpajālākulitaṃ tadīyaṃ cetaḥ paribhrāmyati nirvyavastham| viniṣpatanmanmathamārgaṇaughapatattravātairiva nudyamānam||32|| dhṛtoṣmabhiḥ śvāsasamīrapātairnirdagdhamevoṣṭhadalaṃ tayādya| na dahyate yāvadalaṃ śarīramupaihi tāṃ tāvadapāsya mānam||33|| viḍambitāpūrvavinidrapadmavicumbanālagnamṛgāṅkabimbam| na bhāti cintāhitaśūnyadṛṣṭi karāravinde vadanaṃ tadīyam||34|| mṛṇālinī candanapaṅkadigdhalalāṭikā ketakaśobhivaktrā| prasannalāvaṇyajalā vipāṇḍupayodharā śrīriva śāradī sā||35|| bimbāyamānādhararāgalakṣmīkadarthanākhedabhayādivācchām| aśruśrutiṃ jarjaratāṃ nayadbhiḥ śvāsānilairdattakucāgrakampā||36|| vigarhyamāṇātanuviprayogakṛśānusaṃtāpadaśeva dūram| rutena bhṛṅgaiḥ kṛtaśoṣapuṣpaśayyāmadhusyandavivṛddhakhedaiḥ||37|| bibharti bimbāgatacandrabimbasaṃsparśaśītārtatayeva naktam| gaṇḍasthalīmutpulakāmanekakaṃdarpasaṃkalpavaśānnatabhrūḥ||38||

(cakkalakam)

mūrchānubandhaśvasitapralāpaprajāgarotkampavijṛmbhaṇāni| phalānyavāptāni tayā sukhārthamātmārpaṇaṃ tvayyapi nāma kṛtvā||39|| vyartho hāro mṛṇālaiścitamapi śayanaṃ dhikkamambhoruhairvā karpūraṃ dūra eva kṣipata himaśilāśarkarābhiḥ kimābhiḥ| mithyā maivātikhedaṃ bhajata gurutaraḥ ko 'pi jdāhajvaro 'syā ityanyonyaṃ tadālyaḥ subhaga parigadantyaśrupūraplutākṣyaḥ||40|| tadehi yāvanna bhajatyavācyāṃ daśāṃ sakhī me tava viprayogāt| saṃcārikāyā vacaseti dūramutsāhitaḥ satvarametya kaścit||41|| upāyamānāṃ śiśiropacāravyagrātmanā tatra sakhījanena| niketanāntaḥ kadalīgṛhasya garbhe niṣaṇṇāṃ dayitāmapaśyat||42|| śayyīkṛtaṃ gaṇḍatalasya bāṣpadhārāñjanaśyāmalitaṃ karāgram| jṛmbhāpidhāne vadanasya dattaṃ śvāsairiva pluṣṭamupādadhānām||43|| kucadvayenāmalamauktikāṃśuplutāṃ vahantīmadhikonnatena| antarviyogānalatīvratāpavilīyamānāmiva hārayaṣṭim||44|| śarīkṛtairebhirananyajanmā bhinatti cetāṃsi viyoginīnām| itīva puṣpāṇyupakārabhūmau saṃśoṣayantīṃ śvasitoṣṇavātaiḥ||45|| dhautāñjanairaśrukaṇaiḥ patadbhirālakṣyamāṇākṣarapaṅktiśobhaiḥ| anaṅgasaḍmeśavidhitsayeva kalmāṣayantīṃ śvasitoṣṇavātaiḥ||46|| candrodayenāhitavṛddhiyogāṃ vikīrṇamuktāphalacūrṇarāśim| velāmivākrantanavapravālāṃ daśāṃ vahantīṃ makaradhvajasya||47|| antaḥ patanmanmathapuṣpabāṇapakṣānileneva kṛtābhivṛddhīn| vikampitottuṅgapayodharāgrānniḥśvāsadaṇḍānmuhurutsṛjantīm||49|| atyuṣṇabāṣpāmbukaṇapratānavidāhabhītyeva vikampamānam| bimbādharaṃ niḥśvasitānubandhanitāntapāriplavamudvahantīm||49|| atyuṣṇabāṣpāmbukaṇapratānavidāhabhītyeva vikampamānam| bimbādharaṃ niḥśvasitānubandhanitāntapāriplavamudvahantīm||50|| muktāphalatvaṃ nijakarṇaśuktipātena bāṣpāmbukaṇairivāptaiḥ| salīlamuttānitavaktracandrāṃ site 'bjamālāśayane niṣaṇṇām||51|| sugandhiniḥśvāsarasena līnaṃ tadūṣmadāhe 'pi puro bhramantam| viniṣpatadbhirdaśanāṃśutoyairnirvāpayantīmiva bhṛṅgayūtham||52|| sakhīrlatāpaṅkajajālaśayyāvidhūtadhūlīkapilaiḥ sadeśe| niḥśvāsavātairhṛdayasthagāḍharāgopaliptairiva dhūnayantīm||53|| stanastrajā sārdhamavāptaśoṣāṃ sākaṃ galantīṃ nayanāmbupūraiḥ| dagdhāṃ sahālījanacittavṛttyā viyogasaṃtāpadaśānubandhaiḥ||54|| subhrūlatāṣaṭpadamālayauṣṭhadalābhirāmāṃ śriyam udvahantyā| avāptavaktrāśrayayāravindakāntyā pratīṣaṃ vijitendubimbām||55|| payodharāgrapratiphālalīlāsamucchvasaccandanacūrṇadigdhaiḥ| atyuṣṇadīrgheḥ śvasitānubandhairutkṣepanirhāsakadarthitāsyām||56|| mā smodgamanniḥśvasitena sārdhaṃ viyogaduḥkhādasavo 'bhitaptāḥ| itīva saṃcintayatāśu bāṣpastambhena saṃrabhya niruddhakaṇṭhām||57|| samudvahantīṃ kṛśatātinimnagaṇḍasthalīghūrṇanamandavegān| āvegasaṃphullapuṭagranāsāmārgāgatāṃllocanavāribindun||58|| cintānubaddhasphuṭaśūnyadṛṣṭi karārpitakṣāmakapolabhāgam| mukhaṃ dadhānāṃ vinikuñcitabhrūlekhāpariṣvaktalalāṭalekham||59|| nāsāpathenopagatāṃ nirugṇamuktāphalakṣodaparāgaśītām| antarviyogānalatāpatṛṣṇāvaśādivāśrusrutimāpibantīm||60|| upekṣitāṃ vibhramaṣaṭpadaughaiḥ paryastadordaṇḍamṛṇāladaṇḍām| smaradvipasyāmbujinīmivātiniśātananārācaviṣāṇabhagnām||61||

(kulakam)

saṃbhramya kaṇṭakitagātralatā salīla- māvedyamānadayitāgamanā kathaṃcit| ānandabāṣpajalabindugurūkṛtāgra- pakṣmodamīmiladatho nayanadvayaṃ sā||62|| śvāsāniloṣmagurudāhavidhūsarasya nirvāpaṇaṃ spadi kartumivādharasya| śītānmumoca muhuraśrukaṇānvilambi- pātānasau kuṭilapakṣmaśikhāgralagnān||63|| tasyāstadā ruciracandanavāripaṅka- carcākṛtāmiva vidhūsaratāṃ pramāṣṭum| svedāmbhasi plutisamunnamitapraharṣa- romāñcarājini mamajja śarīrayaṣṭiḥ||64|| kiṃ kāryamatra bhavatā dayitāgame 'pi saṃtāpaśoṣitarasena śarīrayaṣṭau| tanvyā itīva ghanacandanapaṅkalepo romāñcarājibhiranudyata nirgatābhiḥ||65|| preyasyupeyuṣi sasaṃbhramamaśruvāri yaccakṣuṣoḥ parimamārja sukhotsukāsau| vispaṣṭameva punarañjanapaṅkadigdha- paryantatā ruditamāha tayoḥ sma tasyāḥ||66|| romāñcabhinnavacandanapaṅkacarcaṃ bhraśyanmṛṇālaśakalaṃ vicalajjalārdram| visrastahāramupajagmuṣi sā priye 'tha sārdhaṃ mumoca daśayāmbujapattraśayyām||67|| vicchidyamānavirahānalatāpaśuṣka- sūtrā tadā dayitāgāḍhanigūhanena| muktāphalānyamalahāralatā mumoca dharmodabindupaṭalāni tanuśca tanvyāḥ||68|| madhyasya tānavabhṛto dayitādalabdha- sparśatvamunnativaśādvata māvayorbhūt| cakrīkṛtau tadupagūhavaśāditīva tanvyāḥ stanau sapadi vāmanatāmadhattām||69|| romāñcapīnatanutāṃ dadhatoḥ krameṇa saṃprāptayostaruṇayoratha kātaratvam| āliṅganena cirasaṃbhṛtaviprayoga- taptākhilāṅgaghaṭanā sudṛḍhā babhūva||70|| itthaṃ dūtīmadhuravacanākarṇanādāgatānāṃ ślāghyaḥ kālo vipulapulakālaṃkṛtiḥ ko 'pyapūrvaḥ| yūnāmāsīdatanuvirahopaplavaklāntakāntā- gāḍhāśleṣaślathabharamalattāraratnāṅkahāraḥ||71||

iti śrībālabṛhaspatyanujīvino vāgīśvarāṅkasya vidyādhipatyaparanāmno mahākave rājānakaśrīratnākarasya kṛtau ratnāṅke haravijaye mahākāvye dūtīsaṃkalpo nāma pañcaviṃśaḥ sargaḥ|