oṃ
taṃ| prītivistāritalocano|'
tha| śaileśvaraṃ| sādaram| ī īkṣyamāṇaḥ|
śailādinā| vismai
tamānasena| śaśāṃkacūḍāmaṇir i^ttattha^m| ū eūce| 1
śailādir nandī 1
e
ṣa| sasārasasāras| tulitaśrīḥ| pītavāsasā|'rasa||
sāraḥ|
akanalasasārasasāraḥ| prakarṣam|' adriḥ| paraṃ| sa
sāra| sasāraḥ| 2
eṣa giriḥ prakarṣaṃ sasāra yayau saha sārasena saraḥ
samūhena vartate sasārasaḥ saha ārābhir dhārābhir vartate sāraḥ sasāra
saś cāsau sāraś ceti viśeṣaṇasamāsaḥ yadi vā sa iti lokaprasiddhaḥ
pūrvānubhūto vā sārasaḥ sarassambandhī sāra utkarṣo yasminn iti yo
jyam_
pītavāsā haris tena tulitā prakarṣagatyā sadṛśīkṛtā pīyūṣāharaṇasama
ye vā paricchinnā śrīr yasya he arasa vītarāga saha araiḥ śṛṃgair vartata i
ti sāraḥ rasena vāmṛtena sāraḥ utkṛṣṭaḥ analasas tv arāvān_ sārasā
nāṃ lakṣmaṇānāṃ sāro gatir yatra saha sāreṇa dārḍhyena ayobhedena vā
vartamānaḥ sasāraḥ 2
aābaddhatāṃḍavaśikhaṃḍiśikhāaṃḍa
śāra-
cāmīkaravratatimaṃḍapamaṇḍano|' driḥ|
paśyaiṣa
bhāti kṛtamegharavānukāra-
jhaāṃkāratāraravanirjha
ravallarīkaḥ| 3
jhallarī vāditrabhedaḥ 3
asya| kṣitir| nnūtanakānanā| sā| na|
kān|' anāsāditabhaṃguraśrīḥ|
haraty|' aho| baṃdhuratālatā
līratā| latālībhṛti| yatra| bhṛṃgāḥ| 4
bandhuratāṃ ramaṇīya
kaṃ lānti gṛhṇanti yās tālyas tarubhedās tatra ratā bhavanti yatra bhra
marāḥ sā kṣitiḥ kān na harati sarvān evāvarjayati anāsiādi
tā aprāptā latālībhṛti vratatipaṃktidhāriṇyām_ tālāś ca tālya
ś ceti tu na yuktam_ sarūpatvād ekaśeṣaprasaṅgāt_ 4
sphuṭa
m| ī īśa| parair|' alaṃghyamno| dadha
to| dustaravāritām|' ajasram
harisainyasahasra
mandabhā^^ḥjaḥ^^| subhaṭasye| iva| na| dṛśyate|' sya pṛṣṭam| 5
parair' anyair vivahaupakṣai
ś ca dhāma sthānaṃ tejaś ca dustaraṃ vāri duṣṭaś ca ripughātī taravārir' agabhe
do yasyas tadbhāvaṃ ajasraṃ sadā harayo vānarāḥ siṃhā vā turagāś ca pṛ
ṣṭham uparibhūḥ paścādbhāgaś ca 5
ā
bhāty|' asau| yegajatayā| samareṣv|' avāpya|
sārambhayānaka
tameṣu| sadānayāgaḥ |
ścotanmadānrdrakaṭayā kaṭakā
ntareṣu|
sārambhayā| na| katameṣu| sadā|'nayā|'gaḥ 6
kaṭakāntareṣu sadānayāgo dakṣiṇāḍhya
kratuḥ asāv' ago 'nayā gajatayā |sti|2ha|1saṃhatyā ^sadā^ bhrājate gajānāṃ
samūho gajatā gajāc ceti vaktavyam iti tal_ bhayānakatam eṣv eva
sārambhayā sadyogayā 6
sphura
danimeṣamaṃḍalarucā śanakair|'
asikatilottamāva|
nitayai| eṣa| giriḥ|
kaṭakasaraḥ śriyā| rucirayā|'sumata|
s
tridivabhuve| iva| nā|'kṣipati| kasya| manaḥ| 7
animiṣā devā matsyāś ca ruk_ kāntiḥ abhilāṣaś ca asikatilā
uttamā cāvanir yatra tadbhāvena rasikā ca saśṛṃgārā tilottamākhyā
vanitā yasyāṃ sumataḥ śuddhaḥ asumato vā prāṇinaḥ 7
bhavati| nā|'
sya| marut| pralayāgame| sakalabhaṃguravegatayā| sakṛt|
kim| iha| na| prama^rudā^ya| vanaśriyā| sakalabhaṃ| gurave|' gata
yā|'sakṛt| 8
sakalaṃ kṛtvā bhaṃguraḥ praharaṇaśīlo vego yasya tadbhāvena sakala
bhaṃ gajapotakasahitaṃ gurave mahate agatayā nityasaṃnihitayā ki
m iva na pramadāya sakalam eva pramodayati asakṛt_ bahuśaḥ 8
preyāṃsam|' arkam| u upakaṃṭhagataṃ| vikāsi-
padmaānanāḥ| kaṭakavartmani| paṃkajinyaḥ|
rāgād| i ivā|'
livirutaiḥ| smarakeligarbham|'
atrā|'niśaṃ| kim|' api|
komalam|' ālapaṃti| 9
preyān kāmuko pi upakaṇṭhaṃ samīpaṃ kaṇṭhasya ca samīpam_ 9
atra| snigdhaṃ| naladavida
lanaprāptābhikhye|' tibalaphalavati|
akṣṇāṃ| cak_
kraṃ| navanalinavanacchāyāṃ| dhatte| vibhur|' am|arabhuvi| 10
naladasya gandhamāṃsyasya vidalanam uudbhedaḥ atibalāni mahā
prabhāvāṇi phalāni santi yasmin_ amarabhuvi svarge vibhur i
ndraḥ 10
iha| vibudhagajasya| karṇatālaskhalanasamīravidhū
takuṃbhadhātoḥ|
vahati| madanadīparāgaraktā| ratigṛhabhi
ttir| i iva| śriyaṃ| parārthāghyām| 11
karṇāv eva tāle vyajane praśaṃsārtho vā'tra tālaśa
bdaḥ dhātur atra sindūram_ madanadī dānajalakulyā parāgo ra
jaḥ saindūram_ madanadīpaś ca suratapradīpaḥ tasya rāgaḥ prabhā 11
abhyetya| kānanam| i idaṃ| harati|
dvirephaḥ|
sajjātapakṣatitayā| natamāṃsi| cetaḥ|
śakto||
nikuṃjagahaneṣv|' amihartum|' arkaḥ|
sajjātapakṣatitayā|
na| tamāṃsi| cetaḥ 12
satī jātā pakṣatir yasya tadbhāvena bhramaro vanam idaṃ natamāṃsi dīrghasallakīkaṃ
prāpya cetaḥ samāvarjayati tataś ca latāmaṇḍapābhyantareṣu raviḥ sajjā sanni
hitā ātapakṣatir yasya tadbhāvena tamāṃsi nirasi^tuṃ^ na samarthaḥ pakṣāṇāṃ
mūlaṃ pakṣatiḥ pakṣāt tir iti tipratyayaḥ māṃsiśabdaḥ kṛtahrasva ikā
rānto tra 12
sphuritāhirājakaṭakaṃ| vika
ṭasphuṭakuṃjarājinam|' amuṃ| rabhasā|
abhivīkṣya| ko| na| ra
mate|' bhimatajagatāṃ| bhavantam| i iva| śailapatim| 13
sphuritāhirājaḥ kaṭako nitambaṃ yasya ahirājā eva kaṭakā valayā
ni kuñjarājinaṃ kuṃjair bhrājanaśīlaṃ kuñjarasya ca gajasya ajinaṃ kṛttiḥ 13
tālīlatālīlalitāvataṃsaṃ| sārāvasārāvahitāṃ
ḍajo|' sau|
mattālimat| tāli| taṭaṃ| bibharti| sānūpasānū
pahitopaśobhaḥ| 14
tālīlatānāṃ paṃktaya evāvataṃso yasya sārāvā mukharāḥ sāre ca ga
tau svāduni bisādau vāvahitāḥ pakṣiṇo yatra mattā alinaḥ santi ya
tra tālāś ca taravaḥ santi sānūpaiḥ kṣetrabhūmisahitaiḥ sānubhir utpā
ditaśobhaḥ 14
gaṃḍopalaskhanajarjhajaritā
cchavīci-
cakrāṇi| tāraravapūritadiṃśi| dūrā
t|
asyai| eva| nirjharajalāni| pibaty|' amaṃdam|'
adhvaśramā
rta| iva| tigmakaraḥ| karāgraiḥ| 15
karāḥ pāṇayo pi 15 ||
viṭapitatir|' amuṣya|
nānāphalair|' atiśayanamitā|'sakṛc| chrīmataḥ|
iha| rama
yati| yaṃ| na| sīmantinī| ratiśayanam|' itā| sa| kṛcchrī| ma
taḥ| 16
śrīmato 'sya gireḥ viṭapināṃ
paṃktiḥ phalair a'tiśayena namitā asakṛd bahuśaḥ iha ca ratiśayanaṃ
surataśayyāmitā prāptā yuvatir yaṃ janaṃ na ramayati sa kṛcchrī duḥkhavān ma
taḥ 16
saviśeṣakāntam|' alikālasacchavi| sphu
ṭapāṭalādharam| u udāradarśanam
taṭavartma| cā|''rucibu
ko^paśobhitaśriyam| e ety|' amutra| vadanaṃ| ca| subhruvaḥ| 17
saviśeṣakāntam a'tiruciram_ alibhiḥ kālī satī cha
vir yasya pāṭalā puṣpabhedas taṃ dhārayati yat_ udāradarśanam uttamai
r avalokanīyam_ ārucibhiḥ sarvato bhāsurair bukaiḥ puṣpabhedai
r upaśobhitam_ vadanaṃ tu saviśeṣa^kas tilakaḥ anta ekadeśo yasya tat_
praśasto vā viśeṣako viśeṣakāntaḥ antaśabdo tra praśaṃsāvacanaḥ
yathā dhūpena santyājitasāndrabhāvaṃ keśāntam antaḥkusumaṃ tadīyam ity a
tra alike lalāṭe samantāl lasantī chavir yasya sphuṭapāṭalo tilo
hito 'dharo yasya udāre darśane nayane yasya cāruṇā ca cibukenā'dhara
syādhobhāgenopaśobhitam_ 17
prītiṃ| na| kasya| kurute| kaṭake| vinidra-
tapiāpiñchameca
katamānaghanāgatā|'rāt|
dhyānāvanir| dayitatāṃ| śuci
tām|' arāti-
tāpiñ| chame| ca| katamā| na| dhanā| gatā|'rāt| 18
tāpiñchaṃ tamālam_ tadvanmecakata
mā atiśyāmā anaghākhaṇḍitā nāgāḥ kariṇo yasya tadbhāvo 'sya
kasya prītim utpādayati ārād dūrāt_ samādhibhūmiś ca ghanā śuddhiṃ ca ga
tā katamā na śamaṃ nirnimittaṃ dayitatām a'rāt_ sarvaiva priyatāṃ dadau
arātitāpinn iti bhagavantaṃ saṃbodhayati atra nakārasya śakāre pa
rataḥ śitug iti tuk_ śaccho ṭīti śakārasya chakāraḥ stoḥ ścu
nā ścur iti takārasya cakāraḥ nakārasyā'nusvāraparasavarṇau yady e
vam iha cakārasyābhyadhikasya śravaṇāt tulyaśrutitvam uparuddham iti
yamakatā na prāpnoti saṃyogāntalopāś ca nāsti cakārasyāsiddha
tvāt_ satyam etat_ kintu vyañjanāt paraś cakāraś chakārasannidhau ta
cchāyācchurita evopalabhyamānaḥ parabhāgaṃ nāyātīti tulyām a'kṣa
raśrutau yamakavyavahṛtir a'trānayoditaiveti nāsti doṣaḥ 18
abhimatajanasaṃgame|' ṅganānām|' anukṛtakomalasī|
ripāṇipadmāḥ|
iha| manasijavibhramā| vibhāṃti|ḥ
chusphuṭataralāṅgalatābhirāmarūpāḥ| 19
sī
rī haladharaḥ sphuṭā taralā cāṅgalatā gātrayaṣṭis tatra sphuṭataraṃ lāṅgalaṃ
halaṃ yasya tadbhāvena ca sundaraḥ 19
paśya| nātha|
surasadmasampadaāṃ| kuṃ| jarājitasm|' amuṃ ^ja^pāvanaiḥ|
śailarā
jam|' abhito| na| saṃkulaṃ| kuṃjarājitam|' amuṃjapāvanaiḥ| 20
svargasampadāṃ kum a'vaniṃ jarayā'ji
taṃ satataikarūpaṃ tam a'muṃ śailam a'valokaya muñjākhyais tṛṇaiḥ pāvanāni na
bhavanti yāni japāvanāni tair na saṃkulam a'pi tu japāvanair eva tair vyāptam_
ata eva kuñjeṣu rājitaṃ japā kusumabhedaḥ 20
kṣiptaḥ priyaāpahyaṛtapī¯nanitambabimba-
vāsoṅganā
karatalena| virugṇanālaḥ|
ratnapradīpa| iva| nīla
sarojakarṇa-
pūro|' tra| bhāti| madhukṛn| navacaṇpakā
gre| 21
madhu karoti pibatīti
madhukṛt_ bhramaraḥ 21
tarkayaṃtī| śriyā| mānasāraṃ| janaṃ| kurvatī|
rāgiṇāṃ| mānasā|''raṃjanam|
atra| rauty| u unmukhī| he|
matā| līlayā| saṃhatiḥ| pattriṇāṃ| hematālīla
yā| 22
māna eva sāraḥ sarvasvaṃ yasya taṃ manasvinīnāṃ
janam utkaṇṭhayantī vihagapaṃktir atra kvaṇati āraṃjanam āvarjanam_ he
ity a'bhimukhīkāre līlayā hetunā matā abhipretā hemamayīṣu tālīṣu layaḥ
saṃśleṣo yasyāḥ 22
stananābhimukhaśriyaṃ| dadhatyaḥ| satataṃ| sajja
ghanāvalimbiśampāḥ|
avadhūtaniśākaraprakāśā|
iha| varṣā| iva| yoṣito| vibhāṃti| 23
stanayor nābher mukhasya ca stanane ca garjane 'bhimukhī śrīḥ
śobhā sati jaghane sajjeṣu ca sannaddheṣu avalambinī śampā yāsāṃ śampāṃ
dhārayanti vā 23
bibhraty|' amūs| ta
ṭabhuvo| maṇicakram| u uścair|'
atra| stutās| tava| kareṇukarā
litābhyaḥ
vallībhya eva purato makaraṃdavṛṣṭir|'
atrasnau| tā|
stabakareṇukarāvalibhyaḥ 24
tā iti pūrvānubhūtāḥ tathaiva ca purato tra latābhyo madhur vṛṣṭiḥ srutā prasrutā
kareṇūnām ibhānāṃ karair ā''litābhya upadrutābhya ākṛṣṭābhyo vā staba
kānāṃ ca reṇunā karālitābhyo bhrājitābhyaḥ trāso bhaṅgaḥ bhūtādi
bhyo bhayaṃ ca 24
mā bhūt| satrāsatvam|' a
mīṣām| i iti| śaṃkām|' aṃkāasthānāṃ| vatsalatāayā| dadha
d|' adriḥ|
nānāratnābhīṃśuvitānavyapadeśād| rakṣāsū
trāṇī| iva| diśaty| e eṣa| maṇīnām| 25
aṅkasthāḥ samīpavartinaḥ ye notsaṅgam ujjhanti va
tsalatāyā iti hetau vibhāṣā guṇa iti yogavibhāgāt paṃcamī a
bhīṃśuvitāno raśmipuṃjaḥ vyapadeśo vyājaḥ 25
vṛttis| sarojair| nna| vi
no| udakānāṃ| śilīmukhaughasya| vinodakām|
atrā|''
śritā|'nalpakur|' aṃganābhinr| divaukasāṃ| bhāti| kuraṃganā
bhiḥ| 26
udakānām a'tra ka
malair vinā na vartanam a'ta evālivṛnde vinodakānām ā''varjanaparāṇāṃ
divaukasām a'ṅganābhir a'psarobhiḥ śritā ca kuḥ pṛthivī bhrājate kuraṅga
nābhiḥ kastūrikā 26
asyā|'niśaṃ| kaṭakabhūmiṇar a¯nargalarkṣa-
cakrā
kulasthitir|' adhaḥkṛtatigmaraśmiḥ|
ābaddhakeli|
kilakiṃcitakāminīkā|
dhaḥttue kṣapākaracitāṃ| ra
janī| iva| lakṣmīm| 27
ṛkṣāḥ prāṇibhedā nakṣatrāṇi ca kilakiṃ
citaṃ ceṣṭāviśeṣaḥ śuṣkaṃ kṣaṇaṃ praruditaṃ kṣaṇam a'srupātaḥ krodho mu
hur hasitam āśu punaś ca gītam_ vyāmiśrarūpam iha harṣavaśaprayukta
m uktaṃ janaiḥ śrutidharaiḥ kilakiṃcitākhyam_ iti akṣā bibhītakāḥ
tatpākena racitāṃ kṣapākareṇa citāṃ vyāptāṃ vihitāṃ vā 27
vyādhaśreṇī| nāgakumbhāgrabhaṃ|
gasthām āsaktā| mugdhamuktāsamāsthā|
ābhāty|' atra| strī
ṣu| cāṭuprapaṃce| kālī| vyaktārambharaktā|'vyalīkaā||
kumbhada
lane sthāma balaṃ tadāsaktā śabarapaṃktir a'tra rājate muktāsu svabhāvaru
cirāsu muktāmbusamā āsthā yasyāḥ kālī kṛṣṇā strīviṣaye
cāṭuprapaṃce vyaktārambhaṃ kṛtvā raktā prasaktā avyalīkā gotraskha
litādya'parādhaśūnyā 28
iha| ca
ṭu^la^tayā| vilocanaughaiḥ| sphuṭaśititārakavibhramai||
s taruṇyaḥ|
dadhati| madhukaraiś| cakorakāntasthiti
ramaṇīyataiaraiś| ciraṃ| nalinyaḥ| 29
sphuṭā śitiś ca śyāmā tārakā kanīnikā yeṣu tādṛśā vilāsā ye
ṣām_ madhukarāś ca sphuṭaṃ śitayaḥ tāra eva tārakaś codbhaṭo vibhramo
yeṣāṃ te tathoktāḥ cakorāḥ krakarāḥ tadvatkāntā pakṣāntare caḥ samu
ccaye korakānto mukulaikadeśaḥ 29
dhatte| viṣāṇaga
ṇam| e eṇakulaṃ| kṛtāstham|'
atrāsamānasam|' adabhram|' arā
latābhiḥ|
prāptā| sthitiś| ca| makarandabharasya| nūnam|'
a
trā|'samāna| samadabhramarā| latābhiḥ| 30
arālatābhiḥ kauṭilyaiḥ kṛtasthitim a'tra śṛṅganikaraṃ kuraṅgayūthaṃ dhatte
atrāsamānasaṃ nirbhayacittam_ adabhraṃ prabhūtaṃ he asamāna loko
ttara samadā bhramarā yatra tādṛśī madhubharasya sthitir a'tra latābhi
ś ca prāptā 30
iha| dṛṣṭipa
thād| i ivā|kṣamās| taravas| tyaktum|' adhogataṃān| nidhīn|
vi
dadhaty| u uparisthitāḥ| kṣamātalavisphāritanetraca
krāatām| 30
netrāṇi mūlāni nayanāni ca ye ca taravaḥ kṣititalavistā
rimahājālāḥ teṣām a'dho nidhibhir a'vaśyaṃ bhavitavyam ity utprekṣitaṃ dṛṣṭi
padāt tyaktuṃ nidhīn ivā'kṣamā iti 31
rājaty| u urvī| maṇinikaraiḥ| śubhrāṃtā|
bhrāntānekatridaśagaṇā| vāpīnām|
pīnāṃ| lakṣmī
m| i iha| dadhatī| sādhyānāṃ| dhyānāmbhobhiḥ| kṣataraja|
sāṃ| sevyā|'sau| 32
vāpīnāṃ śriyaṃ bibhratī bhūmir a'
tra bhrājate sādhyā devaviśeṣāḥ rajaḥ pāṃsur api 32
asyo| ullasatkusumavāsanabhṛṃgapaṃ
kti-
veṇīlataṃ| maṇitaṭeṣu| ratiṃ| vitanvatn|
vallīpuraṃ|
dhripaṭalaṃ| ghaṭitābhi^^tā^rāma-
vṛkṣādhirūḍhakam| u upaiti| parā
m|' abhikhyām| 33
kusumeṣu vā
sanā prasaktiḥ teṣāṃ ca vāsanā'dhivāsaḥ maṇitaṭā ratnasānūni
svalpāni maṇitāni ca ratiś cittaraṃjanaṃ nidhuvanaṃ ca vṛkṣādhirūḍhakaṃ
vṛkṣādhirohaṇam āliṅganabhedaś ca uktaṃ ca ākramya pādaṃ caraṇena
patyur ūruṃ dvitīyena samāsajantī tatpṛṣṭhasaktaikabhujāpareṇa do
ṣṇāṃsam a'sya sphuṭam aṃ'cayantī kiṃcic ca khinnaśvasitaṃ rutāni vita
nvatī cumbanalālasaiva īheta yad vṛkṣam ivādhirūḍhuṃ vṛkṣādhirūḍhaṃ hi tadāmanantīti 33
rajobhir|' asmiñ| janatā| haraṃtī| vadhūsa
rāgā| navadhūsarāgā|
bibharti| no| puṣpatatī| dvirephai
r|' asāv|' anālīḍharasā| vanālī| 34
asau vanālī vadhūviṣaye sarāgajanatā harantī rajobhir navadhūsarā a
gās taravo yasyāṃ bhramaraiś ca no anālīḍharasā api bhramarapaṃktiḥ dhā
rayati 34
kuṃtālibhir| yu
dham| i iva| gahanām| e etām|' āsādyo| uccaiḥ| śitaśaraśata
saṃkīrṇām|
asmin| nānāphalakavalanasaṃsaktā|
valānty| e ete| diśi| diśi| harisainyaughāḥ| 35
kuṃ bhūmiṃ atra valganti tālībhis tarubhedair gahanāṃ saṃyudham api kuntā
lībhiḥ prāsapaṃktibhiḥ gahanāṃ saṃkaṭāṃ śitāḥ paripākaśūnyata
yā kṛśāḥ tīkṣṇāś ca phalānāṃ kavalanaṃ grāsaḥ phalakānāṃ ca
kheṭakānāṃ valanaṃ cālanam_ nānāphalakā vāditrasvaropetā yo
dhās teṣāṃ valanaṃ ceṣṭanam_ harayaḥ aśvā api 35
dhatte|' nbjinīm|' ayam|' aleḥ| śikharair| vibhiṃdann|'
ākarṣa
yogamadhurabhramaṇāvaniṃ| dyām|
abhyetya| cā|'mum| i i
ha| pāṭalacaṃdanārciāṃ|
nnākarṣayo|' gam|' adhur|' abhramāaṇā
v|' aniṃdyām| 36
aleḥ śi
līmukhasya ākarṣayogaḥ saurabhavaśād āharaṇayuktis tena madhu
rasya bhramaṇasyā'vanim ā''spadaṃ nalinīm eṣa dhatte dyāṃ divam a'muṃ
cāgamāgatya nākarṣayo nāradādyāḥ surarṣayaḥ raktacandanapūjām
abhramaṇau sūrye adhur dattavantaḥ anindyām uttamām_ 36
sphuṭakanakāvadātarucayaḥ| sahe
mataālī-
vyatikaragaṃḍakāḥ| pratidiśaṃ| haranti| nā|'
smin|
na| khalu| manaḥ| stanadvayasitā| natabhruvo|' ¯mūḥ|
śucimaṇimaṃḍalīs| taṭabhuvaś| ca| sandadhānāḥ| 37
tāḍī
karṇābharaṇabhedaḥ tālītaruś ca gaṇḍau kapolau gaṇḍāś ca mahānto mukta
pāṣāṇāḥ stanayor dvayena sitā baddhās tatra vā candanena dhavalā pa
kṣāntare stanadvayasi kūjatpakṣiṇīti giriviśeṣaṇam_ tā iti
prakṛṣṭāḥ 37
sthitiṃ| labhante| sya| na| dūram| u ujjhitā| niruddhataāpaāyata
yo| upari| grahāḥ|
bhajaṃti| divyāś| ca| nitambakānanaṃ| ni
ruddhatāpāyatayo|' parigrahaāḥ 38
asyopari grahā nā'vatiṣṭhante yato niruddha uddhatena
girer ucchrāyeṇāpāyo viśiṣṭatā yeṣāṃ tadbhāvenojjhitāḥ unnativa
śād uparibhāgād a'petā ityarthaḥ uddhatam iti bhāve ktaḥ niruddhaḥ
tāpaḥ sāṃsārikaṃ duḥkhaṃ yair a'parigrahā muktasaṅgāḥ 38
asyo| idabhārabharamaṃ
kutha^^rameghacakra-
rāgaṃbhīratāraravavanartitabarhiṇāyām|
sāmyaṃ| kalākaṭakavartma| vidūrabhūmā|'-
budbhinnayā| vrajati|
ratnaśalākayevoḥa 39
udabhāra iti manthaudanetyādinā udakaśabdasyodabhāvaḥ barhiṇo mayūraḥ
phalabarhābhyām inac_ viḍūro vālavāyagiriḥ 29
iha| kāṃtir| u unmiṣati| kāmalī|
lāsakṛt|
mṛgacakṣuṣāṃ| racitakāmalīlā|'sakṛt|
kri
yatetarāṃ| ratir|' anuttaraā| gāyatā|
madhupena| cā|'niśam|' anutta
rāgā|'yatā| 40
kāmalī padmajā
kāntir a'trollasati madhupena gāyatā strīṇāṃ lāsakṛdullāsajananī
ratiḥ saukhyam a'sakṛd vidhīyate kāmalīlā ratikrīḍā anuttarā u
tkṛṣṭā anutto 'kṣuṇṇo rāgo yasyāḥ āyatā dīrghā 40
vikaṭakaṭakabhittibhāganuttāḥ|
kṣi
tibhṛd|' asāv|' akāśalābhaśūnyāḥ|
diśa| iva| śaraṇāga
tā| bibharti|
tridaśavadhūr| maṇikaṃdarodarasthāḥ| 41
nudavidetyādinānutte
ti vaikalpiko nakāraḥ 41
maṃdākinījalarayair| haritābhirāma-
rambho|' jarāgama||
sa| kṛtsnapitas| sahelam
paśyaiṣa sānuvanavartmani|
bibhrad|' adri-
sar a'mbhojarāgam|' asakṛt| snapitas| sahe|' laṃ 42
eṣo driḥ jāhnavīsalilavegaiḥ snapita iti
sahelam a'vahelokayeti vākyārthasyātra karmatvam_ rambhāḥ kadalyaḥ a
lam a'tyartham_ sahe bharakṣame 42
ghaṭitārjunabāṇacakravaṇiṃālāṃ janataāścaryakarīṃ|
tave| iva| māyām|
kaṭakakṣitim| e eṣa| nātha| dhatte| ghanasaḥ
cchāyakiraātatābhirāmām| 43
ghaṭitam utpannam a'rpitaṃ ca arjunā bā
ṇāś ca taruviśeṣāḥ arjunena ca pārthena bāṇāḥ śarāḥ ghanair muktair bha
kṣitaiḥ sacchāyāḥ kirāḥ sūkarāḥ tair ātatām a'bhirāmāṃ ca ghanasacchā
yo meghavarṇo yaḥ kirātaḥ śabaras tadbhāvena ramyāṃ ca 43
ramaṇīyatayā| vi
yogināṃ| prathamānaṃ| gavi| kā| ratā| padam|
amum|' āpya| na|
kāminī| śriyāṃ| prathamānaṃgavikāratāpadam| 44
śriyāṃ padaṃ
gavi bhūmau prathamānaṃ a'muṃ prāpya kā kāminī na ratā sarvaiva krīḍitā
prathamo bhinavaḥ pradhānaṃ vā anaṅgavikāreṇa smarakṣobheṇa yas tāpa
s taṃ dadāti yaḥ 44
uttasthuṣaḥ| pravigalanmakarandadāna-
biṃdonrmanobhavajaya
dviradasya| paṃkāt|
padmākarasya| navakuṭmaladantakośa-
lagneaṃ dvirephaiavalayaṃ| tanute|' tra| lakṣmīm|| 45
padmākarasyaiva kāmasya jayagajaḥ tasya kuṭmalam eva dantaḥ tatkośa
lagnam a'livalayaṃ samūhaḥ kaṭakaś ca kariṇo hi dantapratimāyāṃ kaṭa
kenopari kāntihetunā bhavitavyam_ padmākarasya padmākarasya ca paṃ
kād utthānam_ 45
iti uttaraṃ ṭippaṇaṃ truṭitam_
ihā|'ṅganā| kā|
pramadaṃ| priyasya| nāṃ| dhād|' asaṃrambharasaṃ| dadhānā|
cetaḥ
sthitā| kalpalatānikuṃje| helāmatā|''rabdharatā|'malāhe
iha| nitambabhuvo| bhuvanātigāṃ| sthitim| u upeyuṣi| tāra|
ghanatviṣaḥ|
kumudinīhṛdayāaṅgamavibhramāṃ| davadhati| caṃ
dramasā| racitāṃ| śriyam| 47
gītaiḥ| pranṛtyati| purasta
va| paśya| miśra-
keśī| karālavalayā balitālasadbhiḥ
daṃtīndradānapayasaḥ| pavanais| taṭe| sya|
ke śīkarā lava
layāvalitā lasadbhiḥ 48
vyāptavato|' sya dīrghaṃvika
ṭair| maṇiśikharaśatair| ū
ūrdhvam|' aśeṣamāaṃḍalasaśakalaṃ| sara
siruhabhuvaḥ|
astamitāvakā^^śa^ghaṭāanā ka+naka+bhuvam a'sā
v
ambaradevate| iva| śabarī| bhajati| śikhariṇaḥ||
eti siddha
mithunaṃ rasavarttām atra sanmaṇimanoharam ārāt
śṛṃgam a
sya nikaraṃ ca karāṇāmatrasanmaṇi tamoa^^noharamārāt 50
nirdhūtadīrghataravāladhicāmaraugha-
lakṣmī°kṛbhṛ°to nukṛta
rājagṛhaās salīlam
krīḍaṃti nirjharajalaiḥ saka
reṇavo tra
nāgā nage sakaladhautakarālakuṃbhāḥ 51
bhramaṇākulāḥ sphuradabhramaṇāv ihia tā nabhoyuva
tayo vihatāḥ
na lasanti saṃprati sahā|'nalasaṃ saka
lāḥ priyair lalitahāsakalāḥ 52
ghaṭitavikaṭa
saptapattyatracakre ghanapadavīrudhi nātha siddhasādhyāḥ
sthitim iha vidadhur yuyukṣyamāṇā maṇikaṭake śi
khare ca siddhasādhyāḥ 53
nṛtyan girā su^ra^vadhūjana eti
tṛptin
na grāmarāgamatayā savikārahastaḥ
ślāghye ca
laṃti ca janārnasaṭānayo sminn
agrāmarāgamatayāsa
vikā rahastaḥ 54
etat paśyasy āadripateḥ śṛṃgam udūḍha
premodrekaiḥ kimpuruṣais sevitam ārāt
śobhotkarṣaṃ dhā
tubhir avyāhatarūpair dhatte vīṇāvādyam ivānekavidhair ya
t 55
sarāgam ayutāyutāpratisamāsamāptamadapāṭa
pāśritakhagā
sphuranmaṇivibhā vibhāti sakalāka
lāpi rahitā hitāsya ca taṭī 56
bibhrāṇam ardhavini|
mīlitatārakatvam
utsāritātanutamaḥ sphuṭadṛṣṭata
ttvam
asya prabhātam iva saṃyamaśāli paśya
sānūru
dhāma munimaṃḍalam etad adreḥ 57
vaārṣadhakakṣaīṇaśakti
r gatau tāpasas tāpasīdattam ālambanaṃ yācate
asya
paśya kṣitiṃ saṃtatānāgratas tāpasīdattamālam vanaṃ yā
ca te 58
sthāyitvaṃ kvacana bhajaty asau nage smin sañ
cārī bhavati kvacit punaḥ sarāgaḥ
āro^hī^ kvacid avaro
hy api kvacic ca śraddheyo mṛga iva cittravarṇaśobhaḥ 59
siṃhaḥ karāhatibhir atra na dantināṃ sa
helālasābhir api
naḍ| balato|' dhipaṃ| kam
noḍīyate mahiṣasaṃhatibhir divā
pi
helālasābhir api| naḍvalato|' dhipaṃkam| 60
gaja
darśam upāśritakrudho bhī dadhate hastatalastham eva siṃ
hāḥ
sphuṭam atra yaśastadīyakuṃbhakṣatilagnāmalamauktai
kaāpadeśāt 61
madhulihām i°kaha° puṣparasair latā navasu
dhāmadhurā śusśubhetarām
vividharatnacitās taṭasāna
vo na vasudhām adhur āśu śubhetarām 62
gaṃḍūṣaśīdhu
samakālanipītanārī-
niḥśvāsasaurabhaviśeṣakṛ
tādhivāsān
āmodasaurabham ivodgirato bhibhū
ta-
puṣpāntarān iha vilokayua kesaraughān 63
sama
dacchaṭāmodasugaṃdhitāśamahāniśāṃtāv iha saṃti
nāgāḥ
mithaś ca puṣpair na manojñalakṣmīm ahāvniśā
ntā vihasanti nāgāḥ 64
madhumadavivaśā vadhū
girauoccair asakalaśībharatāntatāṃ vahantyā
iha ka
paṭapuraṃdhriveśalakṣmīpatikarapadmabhuveva bhāti
bhartaḥ 65 ||:||||||||•
vyāpya| sthitaḥ| kanakakūṭabhuvā|'ntarikṣam|''
ābhāti|
karkaśaśilāchitayā| sadṛkṣaḥ|
prītiṃ| bhavān| i i
va| diśaṃ| jaṭayā nago yam|'
ābhāti karkaśaśilāṃ
chitayā| sadṛkṣaḥ| 66
madavipāṭalakāṃtir|' a
sāv| i ibhuaḥ| kalāakalākulitākhiladiṅmu|
khām|
alitatiṃ| yamunājalaveṇikām| i iva| ra
sād| i iha| karṣati| lāṃgalī| 67
atra| vibhāti| jala
grahahetoḥ| kāṃcanavaprasaro| namadabhre|
premṇi| vadhūṃ|
ramayaty|' api| kāṃtaḥ| kāñ| ca| na|vaprasaronam|' adabhre| 68
bimbāgatāmalarucigrahacakravāla-
kalmāṣi
tasphuritanīlaśilānitambaḥ|
ālakṣyapāṃḍura
pṛṣaṭkacamūr acarma-
saṃvītamadhya| iva| nakum|' ayaṃ|
vibhāti| 69
asau| ghanatatīr| nadīr| ghanam| i itā| na| dī
rghanamitā| jahāti| nabhasaḥ|
sthitir| jalaruhām|' ahāsara
sikā| mahāsarasi| kā| vibhāvyata| itaḥ| 70
adṛṣṭapūrvā|
api| khecaraughair|' alaṃkṛtāḥ| kāṃcanamekhalābhiḥ|
dha
tte|' varodhapramadā| ivā|'sāv|' adhiṣṭhitāḥ| kaṃcukibhir| guhorvīḥ| 71
lakṣmīr|' amuṣya| sakalātiśayaṃ| sureśa-
sārā| sasāra|
sarasāsurasaurasaṃsat|
dhatteḥ|' bjinīṣu| ca| virājita
m|' agravartma|
sārāsasārasarasāsu| rasaurasaṃ| sat| 72
kusumaiḥ| kṛtavāsanaḥ| samantād|' apanidratvam| u upeyi
vadbhir|' asmin|
śrutimaṃtragaṇābhirāmarūpair| na| va|
vau| ṣaṭpadaśobhibhiḥ| samīraḥ| 73
gatikramo|' mu
tra| bibharti| subhruvām|' anuttaro| maṃtharatābhirāma
tām|
śriyaṃ| mṛgībhiḥ| pratanoti| yaḥ| parām|' anuttaro
maṃkutharatābhir|' āmatām| 74
kṣmābhartur|' asya| kaṭa
ko| vikaṭāaḥ| sapīlu-
pālīkulaḥ| saharisainyaśatāvama
rdaḥ|
lakṣmīṃ| vikāsaghaṭanāṃ| nayati| vyudasta-
nānādhi
kāmacaramāgadharājitaśrīḥ| 75
iha| rūḍhamado| ujjha
ti| na| bhramarī| navagucchalatāṃ| sarasā| madhunā|
sthiti
baṃdham| i ivai| eṣa| deveva|ravaiś| ca| surā| nava| gucchalatāṃ| sarasā
m|' adhunā| 76
aviralavanamāla| eṣa| bibhrat| prakaṭama
dāracitāṃ| sureśa| lakṣmīm|
haladhara| iva| tuṃgatālala
kṣmyā| harati| manaḥ| sphuṭalāṃgalīyaśobhaḥ| 77
vyā
pya| sthitoe|' tra| śikharair| navaratnabhābhir|'
abhraṃ| śarāsanasa|
hāyatayā|'grahastaiḥ|
ghnadbhir| mṛgān| gajatayā| vijahe||
kirātair|'
abhraṃśarākṣasa| na| sahā|''yatayā|'grahas| taiḥ| 78
avipannarāgam| u upapannasauṣṭhavaṃ| sphuṭavarṇapā
ṭavam|' anekamārgagam|
śrutipeśalasvaram| i ihā|'
limaṃḍalaṃ| śriyam| e eti| goeyam| i iva| jātisaṃśrayam| ||
vyā
pya| yaḥ| sthitim|' agāt| saritā|''ḍhyaḥ| sānunā| si
katayā|'bhram|' arīṇām|
śiṃjitasya| sa| haraty|' aya
m|' adriḥ| sānunāsikatayā| bhramarīṇām| 80
asyā|'tituṃgaśikharonnamitaṃ| vidūra-
pātākula
tvam| i iva| bibhrad|' adhityakāyām|
preṃkhadvidūrajama
ṇiprakaraprakāśa-
vyājān| nitambataṭam|' ambaram|' ā
lalambe| 81
samadaḥ| kaṭakāravindinīnāṃ| nava
m|' aṃke| sara| re|' ṇunā| sanādaḥ|
racitaṃ| dadhad|' aṅgarāgam| e e
ko|' navamaṅ| kesarareṇunā| sanādaḥ| 82
kathayatī| i
ttham| i ivā|'tra| madhuvrataṃ| śrutimanoramamaṃjulaśiṃ
jitā|
madhukarī| makarandarasāsavapramuditā|'
nuvanaṃ racitasthitiḥ| 83
nā|'kṣipyate| kusu|
mitābhir|' adhityakābhiḥ|
ko|' śātakīrasahitā
malakīcakābhiḥ|
muktā| girāv| i iha| śilī
mukhamaṃḍalībhiḥ|
kośātakī| rasahitā| malakī|
ca| kābhiḥ| 84
bhramataḥ| kamalākareṣu| lagnauo
madhupaṃkārdratayā| hṛdi| pragāḍham|
śriyam| e eti|
śilīmukhasya| sūkṣmaḥ| smaranārāca| ivai| eṣa| pakṣma
khaṃḍaḥ| 85
taṭa| iha| nicite| rajobhir|' adriḥ| ka
piśaktani| stabakona| hanta| rītim|
na| harati| da
yito| dadhat| sucetaḥ|kapiśaktanis| tava| kena| hanta|
rītim| 86
asyā|'dhisānu| parabhāgam|' avāpnuva
nti|
śyāmatviṣo|' trkarathamudgabhujaḥ| sajābhiḥ|
vātāvadhūtasurapādapalambamāla-
lambīparāga
nikurumbapiśaṃgitābhiḥ| 87
siddhadvaṃdvaṃ| bhāti
tarāṃ| mohanalīlāsavyāpāraṃ| cārutamagrāvada
rīṣu|
paśyāsyo| uccaiḥ| pattritatir| nātha| vidhatte| savyāpā
raṃ| cā|'rutamagrāvadarīṣu| 88
harati| kaṭakakāna
neṣu| ceto| ghanarucicittraśikhaṃḍimaṃḍalāṃkā
m|
madhukarakulanīladṛṣṭihārivratatim| i irāṃ||
rajanīm| i ivai| eṣa| bibhrat| 89
prāpte|' tra| kānanabhu|
vā| kṣitibhṛty|' abhikhyāṃ|
kāsāratāsarasabhāsita
yā| na| daśrdhre|
lakṣmyā| sureśaracitāspadayā| vane
ṣu|
kāsāratā|'samarasabhāsitayā| na| daśrdhre| 90
lakṣyeṣv|' antarbāhyārūpeṣv|' abhīkṣṇaṃ| kurvāṇānāṃ| saṃ
yamaṃ| teṣu| teṣu|
vyaktaṃ| te| te| yoginām|' aṃkabhājā
m| u utpadyante|' muṣya| siddher| viśeṣāḥ| 90
ye|' dhyavā|
tsur|' api| kāṃcanācalaṃ| te| hi| tīvrakaṭaka| vratīhi
te
prema| babhūrur| iha| subhruvāṃ| sthitā| he| matā|rya| ca
ṭucāaryatāmahe 92
nyāsāṃ śatāviracitā
ñcitamadhyasmālpa-
gāṃdhārabaṃdhuratarasthiti
m|' aśvavaktraḥ|
vaikāramadhyamamayūragatas| tavai| e
ṣa|
no| śuddhaśāḍavam| iiha| klamam| e eti| gāya
n 93
apetasaṃbhāvanayācitānāṃ| rati|
kriyābhavanayā| citānām|
ihe| iṣṭakāntā
samayojanānāṃ| sarvaturūpaḥ| samayo| janā
nām| 94
madhu| pibaty|' asitacchaviśāri
tastabakarocir|' asau| rabhasaṃ| gataḥ|
kalaravair| bhra
maraḥ| surabher| i iva| stavakaro|' cirasaurabhasaṃga
taḥ| 95
sīmantinī| vikacacampakabhābhi|
r|' atra|
hemāyamānaparaśubhramarāv|' alīkam| |
nā|'pekṣate| priyatamasya| saro|' valokya|
he| māya|
mānaparaśubhramarāvalīkam| 96
na| śrīr|' a
nena| dalitāpāyāsahā| samudrāgārāt|
u
ditāḥ jaṃ| dadhatī| galadalitāpāyāsahāsa|
mudrāgā|'rāt| 97
khe|dam| e eti| kusumān| madhuvra
taḥ| svāduno| tiramaṇīyato| navā|
dūragā| ca|
pathikasya| mānasaṃ| svā| dunoti| ramaṇī| yato||
navā| 98
kāminā| tilakam|' atra| natāṃjyā
gyā| nā|'like| racayatā| sakalā|'pe|
prītir| u u
tsukayatī|ha| ^ca^ phullannārikeracayatā| saka|
lāpe| 99
iha| merāv| iva| sukhadā| mahī| na||
kā| mānavā|''sa| nākīeśānām
calati| ca| ra|
saiḥ| phalānām|' ahīnakāmā| na| vāsanā| kīe
śānām 100
iha mahī kā na surāṇāṃ surāṇāṃ sarvadaiva sukhayatītyarthaḥ phalānāṃ rasai
r ahīnakāmā paripūrṇamanorathā vāsanā ca phaleṣv eva prasaktiḥ keśānāṃ
neha calati 100
sauhityam| atra| kurute| maka
randavarṣair|
uccā| palāśakalikā| raṇatām|' a
līnām
krīḍaty|' asau| haricamūś| ca| jalair| da
dhadbhir|
uccāpalā| śakalikāraṇatā| malī
nām 101
alayo tra bhramarās teṣām iha raṇatāṃ kvaṇatāṃ tṛptiṃ palāśākhyasya kusuma
sya kalikā karoti uccā samunnatā śakalino matsyabhedāḥ tatkāraṇa
tvaṃ ca vahadbhir udakair a'tra kapisenā krīḍati uccāpalā capalatayuktā
alīnāṃ prakaṭām_ 101
puṣpāmodais| tarutatir| atra| ghrāṇaṃ||
nānākāṃtair| alipata| na| vyāpāraiḥ|
ābhāty|'' ā
rād| vinamitaśākhā| śrīman| nānākāntair| alipa
tanavyāpāraiḥ| 102
he śrīman_ nānākāntair vicitraramaṇīyaiḥ
apāraiś ca kusumasaurabhais tarūṇāṃ paṅktir a'tra nāsikām a'lipata chu
ritavatī navyā nūtanā ā nākāntair āśritanabhobhāgair alināṃ pata
nalakṣaṇair vyāpāraiś ca namitaśākhā satī 102
adhyāsate|' muṃ| kvausumāgrala
gnidvirephasālaṃ| viṣahoetayo|' gam
kā| viprayu
kto|' tra| madhuśriyā|''rād| virephasā|'laṃ| viṣaheta| yo
gam 103
puṣpāgreṣu lagnadvire
phāḥ sālās taravaḥ taruviśeṣā vā yatra tādṛśam a'mum giriṃ viṣahetayo
bhujagāḥ ko viṣaheta na kaścit_ virephasā niravayayā alam a'tya
rtham_ 103
vallībhir| asya| kusumair| na| dadhe| vasanta-
māse| vitānatalatā|'susamānatābhiḥ|
strībhis| taṭā
vaniṣu| nātha| jahe|' tha nūnam|''
āsevitā| natalatāsu| sa
mānatā|''bhiḥ 104
kusumair vitānaṃ śūnyaṃ talaṃ yasya tadbhāvo 'tra madhum āse latābhir na dhṛtaḥ
ābhiś ca kāminībhir natalatāsu taṭabhūmiṣu niścitam ā''sevitā
satī samānatā mānavattvaṃ vijahe vyamoci yasmād a'susamaiḥ prāṇava
llabhaiḥ priyair ānatābhiḥ kṛtapraṇāmābhiḥ 104
śriyam| i iha| kānanam| e eti| ca| ruddhatāa
raṇitāpayogatāmasam| ekām|
tyajati| kamalā¦
lim|' alitatir| uddhataraṇitā|' payogatām|' asame| kām 105
ruddhas tarusaṃbādhatayā sthagito yais taraṇiḥ sūrya^s ta^sya tāpayogas tena
tāmasaṃ ghanacchāyatayā malinaṃ navam ekām a'sādhāraṇīṃ śriyam ihā
yāti payogatāṃ kamalapaṅktiṃ kām a'litatir vimuṃcati na kācit_ uddhataraṇi
tā paṭukvaṇitā 105
kṛtāspadā na śakunisaṃhatir girāv ihāravān vitarati
r aṃkureṣavaḥ
sphuranty amī smaraṇabhuvo manaḥpriyaṃ vi
hāravānvitarati raṃkureṣa vaḥ 106
āraveṇānvitā ratir yasyās tādṛśī vihaṅgasaṃha
tir a'tra na kṛtāspadā api tu satatam eva amī kāmasya aṅkureṣavaḥ sphu
ranti eṣa ca raṅkur mṛgo yuṣmākaṃ manaḥpriyaṃ vitarati dadāti yato vihā
ravān_ viharaṇarataḥ 106
premṇālibhir druma
latāgahanebhya ittham
adhyāmitena navasantamasāvani
bhyaḥ
puṣpotkareṇa patatā dadhadācakāsti
madhyāsi
tena na vasantamamāvanibhyaḥ 107
alibhir a'dhyāsitenā'ntaḥkṛṣṇena navasya
vasantamāsasyā'vanibhya āspadebhyaḥ tarūṇāṃ latānāṃ ca gulmebhyaś ca
patatā ca puṣpotkareṇa vasantaṃ bibhrad a'sāv itthaṃ virājate na anibhya
ibhya eva ibhāḥ santi yasminn iti vigṛhya yapprakaraṇe anyebhyo pī
ti yap santataṃ tamaḥ santamasam_ avasamandhebhyas tamasa ity ac_ 107
vasantaḥ||
vipineṣu|
pītakamalodarasravanmadhurāśir| ī īṣad|' alasaṃ| gato| uṣai
tā
bhramarāvalī| kam| i iha| nāma| nā|''kṣipen| madhurā| śirī
ṣadalasaṃgatoṣitā| 108
iha vipineṣūṣitā bhramarapaṃktiḥ kaṃ nākṣipet_ sarvam evāvarjayet_
pītaḥ kamalodarād dalan madhurāśir makarandasamūho yayā ata e
vā'lasam īṣad gatā madhurā kalakvaṇitā śirīṣadalānāṃ saṅgena
toṣitā pramoditā 108
diśati| nā|'tra| ratiṃ| prati| ma|
llikā| viśadamānasadā| madanāya| kam
ratigṛhaṃ| ca|
vibhāti| sacaṃdanaṃ| viśadamānasadāmadanāyakam 109
iha mallikā kaṃ na madanāya diśati samarpayati sarvam eva tad āyattaṃ
karotītyarthaḥ yato rataṃ prati viṣadaṃ prasannaṃ mānasaṃ dadāti yā| viśa
ntāv a'mānau sadāmadau ca satatakṣībau nāyakau dampatī yatra tādṛ
śaṃ ratigṛham atra bhrājate 109
iha| ramaṇī| kalakomalarāsā| madanāturā| tu| nāda
masārā|
kā| rativibhramam|' avirati| yātā| rasahāvabhā
vahāsaratā| yā 110
yā ramaṇī rasādiṣu ratā prasaktā
sā'trā'virati nirantaraṃ kṛtvā kā na rativilasitaṃ yātā rāsaḥ
sītkṛtam_ tur a'vadhāraṇe adamo damaviruddho rāgaḥ sa sāraḥ sthiro
yasyāḥ bhāvaḥ priyaṃ prati snehaḥ 110
maṃdārakānanataleṣv| i iha| kā| na| mā
na-
hīnā| matā| ramaṇayogam| i itā| mahelāḥ|
lakṣmyā| ta
ṭāś| ca| kam| i ivā|'tiśayaṃ| na| dārḍhyaṃ|
hīnāma| tāramaṇayo| ga
mitā| mahelāḥ 111
iha mahelāḥ striyaḥ kā na mā
nahīnāḥ satyo ramaṇena sambandham itāḥ prāptāḥ mandārākhyāḥ su
rataravaḥ matā manoharāḥ tāramaṇayaś ca taṭā dārḍhyaṃ śilādibhi
r gamitāḥ santaḥ kam ivātiśayaṃ śobhayā na gatāḥ atretā iti
prakṛtam anuṣajyate atiśayaṃ dārḍhyaṃ ca lakṣmyā taṭā gamitā i
ti vā yojyam_ hīnām ety āścaryasambhāvanā mahatī ilā bhūmir ye
ṣu taṭeṣu te 11
taraṃgiṇī| grāvaśateṣu| yāntī| rasajja
lābhaṃgam| i itā ṣacakāsti
vayasyaye|ṣṭaṃ| bhavane| natabhrūr|' a
sajjalābhaṃ| gamitā| ca| kā|sti 112
kāsti na kācid ityarthaḥ sarvāsāṃ madane satatam eva
dayitaḥ sannihita ityarthaḥ 112
sthitam| etya| ni|
tambabhuvaḥ| sasnehaṃ| sairibhair| navārasadṛśye|
iha| sara|
sīṣu| ca| muditaiḥ| sasne| haṃsair| ibhair| navā| rasadṛśye 113
navaṃ ramyam ā''rasanto nadantaḥ ṛśyā mṛgā yatra tasminn iha rasena dṛśye ca ni
tambabhūmer āgatya sairibhair mahiṣaiḥ sarasīṣu mahāsarassu sasnehaṃ kṛtvā sthi
te tatra santāpavigamāt_ tatraiva haṃsair ibhair vā na gajai na na sasne snātam eva
13
stabakān| na| jahāty|' alir| vinidrān|' abhitas| tān|' asamāṃ
sa| lāṃgalīnām|
taḍitāṃ| dadhad|' ambudo|' py|' amuṣminn|' a
bhitastāna| sa| māṃsalāṃgalīnām 114
he asamāṃsa pīvarataraskandha alir a'tra lāṅgalīnāṃ kusuma
gucchān a'bhitaḥ samantān na muñcati teṣāṃ vinidratvāt_ māṃ
sale ghane 'ṅge līnāṃ taḍitaṃ bibhrad a'mbudaś cābhitasnāna garji
tavān_ tān iti sa iti ca sarvanāmaprakarṣam atra bruvīti 14
ratnāṃśubhiḥ|
sa| kalayan| vapuṣor| adham| indor|'
abhyarṇavartisamayūrata|
yā| śrito|' yam
nākāṃganājanatayā| dadhad|'' āśritaśrī|
r'
abhyarṇavarti| samayūratayā|''śritoyam 115
abhyarṇavarti nikaṭastham indubimbārdhaṃ maṇiprabhābhir āpū
rayann a'yaṃ janatayā śritaḥ sevitaḥ samayuḥ sakinnaraḥ ratayā
krīḍitayā abhyarṇavaṃ samudrābhimukhaṃ ṛtir gamanaṃ yasya tādṛ
śam_ aśritoyam_ dhārājalaṃ bibhrat_ samayūratayā mayūrayo
gena āhitaśrīḥ utpāditaśobhaḥ 115
amu
nā| hyaṛtamanasā|'dbhutam|' adhikailāsaṃ| ca| yena| surasahite
na|
devena| na| kṛtam|'' āspadam| adhikailāsaṃcayena| surasahai
tena 116
adbhutaṃ cedaṃ yatsuraiḥ
sahitena devena tvayā kailāse nāspadaṃ kṛtam_ amunā hṛtaci
ttatvāt_ adhika ailāsaṃcayo niṣkuṭīnāṃ saṃhatir yatra girau
suṣṭhurasenāmbhasā hitena prītihetunā yena 116
manmathaṃ| viharahibhūruhāṃ| diśan| prāvṛṣī
ṣṭa| makarandavān|' alam|
lāṃgalīnavarajombaraṃ| bhavā
nprāvṛṣī| iṣṭamakaran| davānalam 117
iti| dadhad| i i
va| nā|'lim|'' āha| ghoṣair|' asakṛd|' anuttaratāṃ| viśaṃka
ṭaṃ| kaḥ
striyam| i iha| sukhayan| ghano|' viyoge| rasakṛ
d|' anuttaratāṃ| viśaṃkaṭaṃkaḥ 118
atra ghanaḥ ko na viśaṅkaṭaṃ kṛtvā'nuttaratāṃ lokottaratvaṃ bibhrad bhramaram ittham i
vā'sakṛd ghoṣair hetubhir a'bhidhatte yathā lāṅgalyā navaraja evā'mbaraṃ vasanaṃ ta
dbhavān a'lam a'tyarthaṃ makarandavān madhuḥ prāvṛṣi prāvṛṣīṣṭaṃ paridadātu vi
rahiṇa eva bhūruho vṛkṣās teṣāṃ dāhakatvād davānalaṃ jhaṣaketatvād iṣṭam a
karaṃ ca kāmaṃ diśan_ samuddīpayan_ anuttam a'napākṛ^taṃ rataṃ yayā tādṛśīṃ
striyaṃ a'viyoge dayitasannidhau sukhayan_ yato rasakṛt_ anurāgahetu
r viśaṅkaś ca nissandehaṣ ṭaṅkaḥ śobhā yasya saḥ 17 18
|| yugalakam_ ||
bibhrat| taṭīḥ| śriyam|' asāv| u upayāti| puṣpair|
āmoda|
śālibhir| apāṃsulabhāvatāraāḥ|
ratnatviṣaś| ca| ka
kubhaḥ| sthagayan| sarāga-
rāmo| daśā|'libhir| apāṃsu
labhāvatāraāḥ 19
apāṃ| sulabho 'va
tāro 'vataraṇamārgaḥ sopānamālā yāsāṃ tādṛśīs taṭīr a'pāṃsulabhāve
na nairmalyena tārāḥ kacantī ratnarucaś ca bibhrad a'sau saurabhaśālibhiḥ ku
sumair alibhiś ca daśa diśaḥ sthagayann upaśobhate sarāgarāmo 'nuraktarama
ṇīkaḥ 19
subhrūr| atra| priyatamalābhe| nūnaṃ|
sthā^nādānānaghaghananādānāsthā|
asyo| urvī| me| janaya
ti| toṣaṃ| nānāśsādhyāpātā|
pikakapitāpādhyā
sā 20
sthānaṃ samudito deśas tadgraheṇa anaghasyā'khaṇḍitasya gha
nasya nāde viṣaye nāsty āsthā gaṇyatā yasyās tādṛg a'tra subhrūḥ priya
tamalābhe sati garjatebhyo 'pi asau na bibhetītyarthaḥ nānāvidhāḥ sā
dhyāḥ suraviśeṣāḥ teṣām āpāta āgamanaṃ yatra pikāḥ kokilāḥ ka
payaś ca vānarāḥ teṣāṃ tāpaḥ śarīraruk_ ādhir mānasī pīḍā tayā'
dhyāso nirasanaṃ yasyās tathāvidhā vasudhā yasya sā māṃ toṣayati 20
viyogato|' nukriyate|' śruśīkarair| anutta|
mā|'nastanitasambabhārayā|
striyā|'tra| sā| meghaghaṭā| na
tā| jalair|' anuttamāna| stanitasvam babhāra| yā| 21
anastaḥ svīkṛto nitambasya bhāro gauravaṃ yayā tayā'tra yoṣitā viyo
ge bāṣpaśīkarair ambudānāṃ paṅktir anukriyate yā jalair natā satī stanitaṃ
babhāra anuttamā śreṣṭhā anutto mānaḥ pūjā yeneti bhagavatsambodhanam_
athavā he anuttama sarvātiśāyin_ yā ghanapaṃktir a'nuttamā gṛhīta
lakṣmīḥ stanitaṃ na babhāra sā striyā'nukriyate tasyā virahe vā
ṅnirodhāt_ 121
sandarśa
naṃ| vyathayatī| iha| janaṃ| viyuktam|
abhrāntarāgam| ali
pannagamaṃḍalīnām
ratnāṃśusaṃhatir| amuṃ| dadhataṃ|
ca| mūrtim|'
abhrāṃtarāgam| alipan| nagam|' aṃḍalīnām 22
alina eva pannagāḥ sarpāḥ tanmaṇḍalīnām iiha darśanaṃ virahijanaṃ khedayati
abhrānto niścitaḥ aṇḍalīnāṃ brahmāṇḍavyāpinīṃ bibhrat_ samunnatatvād a'
bhrasya nabhaso 'ntare 'gās taravo yasya tādṛśam_ maṇikiraṇasaṃhatir a'lipa
t_ 122
grīṣmaḥ ||
prāvṛṣā| ka| iva| bṛṃhitam| ūrmimatīpayaḥ|
saṃtatāra| sikatopalasajjanatāpadam|
ketakī
vipinam| utkalikās| tanute| tarāṃ|
santatā| rasika
topalasajjanatāpadam 23
ūrmimatyo nadyas tāsām iha salilaṃ varṣābhir a'bhivardhitaṃ kaḥ saṃtatā
ra na kaścit_ sikatāsūpaleṣu ca sajatenaṃ bruḍate tena tāpadeaṃ khedakaram_ ra
sikatayā rasenopalasantyā janatāyāḥ padaṃ viharaṇasthānam iha keta
kīvanaṃ ca utkalikā laharikā utsukāś ca kalikāḥ pratanoti santatāḥ
sthirāḥ 23
kṣmābhṛd|' asau| bibha|
rti| kaṭāakaśriyam| amṛtamucā|
hemasamasāravasudhā|
m' adhikamalinitām
śrotrapathaṃ| nayaṃti| madhurāṃ| mu
dam| iha| dadhato|
he|' masama| sā| ravasudhām| adhikamali|
ni| tām 24
hemnā samasāraiś ca maṇibhedaiḥ sārā prakarṣavatī vasudhā yatra
tādṛśīṃ kaṭakalakṣmīm a'mṛtamucā jaladenā'dhikaṃ malinitām eṣa bhū
bhṛd bibharti rājā'pi śiviraśobhām īdṛśīm eva vahati he amama nira
haṅkāra iha ca adhikamalini padminyāṃ sārasāḥ śrotṝṇāṃ karṇagoca
raṃ ravasudhāṃ virutāmṛtaṃ prāpayanti tām iti prakṛṣṭām_ 24
vīkṣya| prasīdati| vadhūr| dayite|' pi| mānā|
n
nānāvilā| sarasi| kaumudam| atra| santau|
kāntau| ku
laṃ| kalayataś| ca| ratāvamanrdān|
nānāvilāsarasikau|
mudam|' atrasaṃtau 25
mānāt_ na
anābilā api tu ābilaiva tathāvidhā'pi vadhūr atra sarasi kaumu
daṃ kulaṃ kumudavanaṃ vīkṣya dayite prasīdati kāluṣyaṃ jahāti atra ca sa
ntau vartamānāv eva atra santau suratasamardena mudaṃ bhajataḥ kā
ntaś ca kāntā ca kāntāv ity ekaśeṣaḥ 125
yad|' api| rahayituṃ| mayūrakekā
ravaśamanī| yatate| na| baṃdhurāgam|
śarad| iha| kusumair| va
naṃ| nata——pīśa ruddhāmarā śiśirasāramaṇīyasītaḥ
bibhrad vibhāti maṇimaṃḍalam eṣa cādrir uddāmarā|
śi śirasā ramaṇīyasītaḥ——bhūrūr| avaśam|' anīyata| te
na| baṃdhurāgam 26
bandhurāgaṃ sundarataruvanaṃ yad iiha kusumair varjayituṃ mayūrāṇāṃ kekāravasya śamanī
śarat_ na yatate tenāpi ramaṇīyabandhau priye rāgam a'vaśaṃ balād a'nīyata prāpi
tā 26
sthitam|' aliyoṣitā| smararasaṃ|
janasya| vidadhānayā| madhulihā|
navatatamālatī
rasikatām|' adabhram| itayā| sahā|''ravapuṣā|
saśi|
śiramārutā|'tra| ca| sarin| niṣevyata| iyaṃ| ratau| na| sudṛ
śā|
na| bata| tamālatīrasikatāmadabhramitayā||
sahāravapuṣā| 27
navā tatā ca mālatī jātis tatra rasikatāṃ rasam a'dabhraṃ bahulaṃ itayā bhra
maryā'smin nā''ravapuṣā bhramareṇa saha sthitam_ eṣā ca ratau suratakāle śīta
lamarutsahitā nadī sudṛśā na na niṣevyate niṣevyata eva tamālatīra
sikatāsu madena kṣībatayā saṃcāritayā sahāraṃ ca vapur yasyās tayā ba
teti vismaye 127
khyātīr| amuṣya| sarasī| taṭavartma|
pīna-
mīnā| titaṃsati| satīr|' avanā| vṛtasya|
nyūnaṃ| na| ka|
ścid|' a^dhiko| munikānane| ca|
mīnāti| taṃ| sati| satīravanā
vṛtasya| 28
asyā'vanau satīḥ khyātīḥ ṛtasya prāptavataḥ
tīravanaiś cāvṛtasya pīnamīnā sthūlatarabhūmiḥ sarasī taṭamārgaṃ titaṃ
sati vikāsayitum īhate śaradi svalpajalatvāt_ sati śreṣṭhe tapa
svivane ca kaścid a'pi so dhikaḥ siṃhādis tam a'lpabalagajādim a'
tra na mīnāti na bādhate mahāpuruṣasannidhau virodhinām a'pi virodhā
bhāvāt_ uktaṃ ca tatsannidhau vairatyāga iti 128
ka| iha| na| ratikelisaṃpadām| aramata| nuta|
rāgamohitaḥ|
sthitim| adhikam| avāpya| haimanī| maram|' ata
nutarāgamohitaḥ 29
he nuta pūjita iha hemante rāgeṇa mohitatvād a'ram a'tyarthaṃ ko nā'ramata sarva e
va cikrīḍa ratikelisampadām a'tanutara āgama āgamanaṃ parijñānam vā tenohie
taḥ rāgamohita iti jñātaḥ haimaneti hemantaśabdād idam a'rthe sarvatrāṇ_ ca talo
paś ceti aṇtalopau 29
śriyam| eti| kānanatalaṃ| vidala
tkali| kāntarāgam|' alavaṅ| gatayā|
iha| sevitaṃ| mṛgadṛ
śā| vidalatkalikāntarāgamalavaṅgatayā| 30
vidalatkali naśyatkalahaṃ kṛtvā kāntaviṣayaṃ rā
gaṃ a'stalavam a'stokaṃ gatayā ramaṇyā sevitam iha kānanatalaṃ śobhāṃ bibharti
vidalanti bhidyamānāni kalikāntarāṇi navanavā mukulāḥ teṣām āgamo
yeṣu tādṛśā lavaṅgā yatra tadbhāvena hetunā 130
lakṣmīḥ| sureśakaladhautagires| taṭāni|
sā|'nunitā|
ni| hasati| sma| rasād|' avadbhiḥ|
premā|'marair| yuvati|ṣu| śri
tadhāmni| vīkṣya|
sānūn| itān| iha| sati| smarasādavadbhiḥ 31
iha sā śrīr a'nūnitāni kena
cid a'py a'paribhūtāni meros taṭāni hasati sma śreṣṭhatayā jahāsa rasāt sā
nūn a'vekṣya taruṇīṣu sneham a'vadbhiḥ parirakṣadbhir a'maraiḥ śritadhāmni sevita
sthāne smarasādaḥ kāmajanitā glānis tadvadbhir itān_ avalambitān_ sa
ti śobhane 31
ghrāṇālepaṃ| vidadhati| ktandasyā|sminn|'' āmodās| te| dha|
valayataḥ| kāntāram|
baddhautsukyā| navasurate| hṛṣṭā|
kā| nāmo|'dāste| dhavalayataḥ| kāntā|'ram 32
atra kāntāraṃ dhavalayataḥ sitīkurvāṇasya kundakusumasyāmodāḥ
tava ghrāṇam ā''limpanti ghanatvāt_ ne iti vā teṣāṃ prakṛṣṭatoktā dhavalayataḥ
priyatamāśleṣād a'ram a'tyarthaṃ hṛṣṭā ca kāntā surataṃ prati kā nāmo'dāste tā
ṭasthyam a'valambate 132
kundaṃ| dadha
ty|' avanir|' asya| haraty|' apī|śa
ruddhāmarā| śiśirasāra| ma
ṇīyasī|taḥ|
bibhrad| vibhāti| maṇimaṃḍalam| eṣa| cā|dri-
r uddāmarāśi| śirasā| ramaṇīyasītaḥ 33
asyā'vanir aṇīyasy a'pi svalpatarā'pi kundaṃ dadha
tī haraty ā''varjayati ruddhāmarā ramyatayā vaśīkṛtasurā śiśirasya sāraṃ
sarvasvabhūtaṃ kundasya śaiśiratvāt_ yataś coddhāmarāśi prodgatatejaḥpuñjaṃ ma
ṇinikaraṃ śirasā bibhrad a'sāv adrir virājate ramaṇīyā sītā kṣitir yasya
saḥ 133
avi
srasāre| samadakṣayajña| nāśiṃjapādānaghanākarā
me|
avisrasāre| samadakṣayajñanāśiṃ| japādānagha
nākarā| me 34
avisrasetyādi viśeṣakam_ he īśa iha vanabhūmir evaṃvidhā satī ātmānaṃ sphu
radrūpatāṃ bibhratī me priyatvam ā''yāti prītiṃ tanute nāsti visrasā jareivā'
rir yasya samadānāṃ kṣayaṃ jānāti yaḥ asamam utkṛṣṭam_ dakṣasya yajñaṃ nāśayati
iti cāmaṃtraṇaṃ viśeṣitam_ iha kīdṛśe nāśiñjau śiṃjitasahitāv eva ni
ranubandhakena śabdenātra samāsaḥ tathāvidhābhyāṃ padābhyām anaghā manohā
riṇyo nākarāmāḥ svargayoṣito yatra tādṛśe nāsti visra āmagandho yeṣāṃ
taiś ca vastubhiḥ sāraiḥ samutkṛṣṭe vanabhūs tu japāyā ādānam uccayo yebhyas ta
thāvidhā ghanā ākarās tadutpattideśā yasyāṃ sā 34
|| samudgakam_ ||
śiśirarasasarā|
rāvivir| marmarā|''rād|'' adamamatatarā| rā^^
jijit| satsa
rārā|
sasavava
susurārāma^^madhvadhvarārā| tata
laladadarārāsasadvadvarārā| 35
śiśirarasāni śī
tajalāni sarāṃsi yatra rāviṇaḥ saśabdā vayaḥ pakṣiṇo yatra marmaraḥ śu
ṣkaparṇadhvaniḥ sa vidyate yasyāḥ akāro tra matvarthīyaḥ ārād dūrata evā'
damānāṃ kāmināṃ matatarā atyantarucitā rājibhir jayati utkarṣeṇa vartate
rājijit_ paṃktibhir lalitaṃ sanniviṣṭetyarthaḥ satāṃ saraḥ samūhas tasyā''ra
āgamanaṃ yasyāṃ saha savena yajñena snānena vā vasunā dhanena ca tejasā vā
vartante ye surās teṣām ārāmo viharaṇaṃ tatra madhur vasantāyamāno 'dhvaraḥ kratu
s tam ā''rāti gṛhṇāti yā athavā surāmā upavanabhūtā madhvadhvarāḥ somayā
gās tān ārātiyā mūla vibhujāditvāt kaḥ tataṃ lalantaḥ krīḍanto 'darārāsā
nirbhayadhvanayo ye sattvāḥ prāṇinas teṣāṃ tvarāṃ krīḍāsu cāturyaṃ rāti dadāti
yā teṣāṃ vā tvarayā āro gatir yasyām_ 35
āvaliḥ ||
ātmānam| īśa| dadhatī| vanabhūḥ| priyatvam|
āyāti|
kundamakarandavatī| vratāpe|
prāptaṃ| ca| sauṣṭhavam| i
hā|''tmavatāṃ| vidhūta-
māyā|'tikun| damakaran| davatī
vratāpe 36
kundānāṃ ca makarando vidyate ya
syām_ he vidhūtamāya ātmavatāṃ kṛtinām iha damakaraṃ sauṣṭhavam atikuṃ
parāṃ bhūmim āpannam_ ^pra^tāpe tapobhiḥ sulabhe dāvāgninā atiśayena santapte ^36^
|| tilakaṃ ||
rājati| taṭī| yam|' abhihita
dānavarāsā|tipātisārāvanadā|
rajatā| ca| yūtham|' a
viratidānavarā| sā|'tipāti| sārā| vanadā| 37
a
tipātino javena vrajantaḥ sāravā nadā yatra tādṛśīyaṃ taṭī bhrājate abhiha
to dānavānāṃ rāsaḥ sihanādo yeneti bhagavatsaṃbodhanaṃ iyaṃ ca gajasaṃ
hatiḥ svayūtham a'tipāti atitarāṃ rakṣati aviratinā santatena dāne
na varā sārā vanaṃ dayatie rakṣati deṅ_ rakṣaṇe vanāni vā dyati khaṇḍayati
137
na| ta
rutatir| avaty|' asāv|' amuṣmin| na| vaśaphalā|'ghavataḥ| sadā
nanāge|
bhramati| ca| pulineṣu| haṃsapālī| navaśaphalaā
ghavataḥ| sadānanāge| 38
aghaṃ pāpam iha dāridryaṃ tadvato janān a'sminn age tarūṇāṃ paṅktir nāvati na trāyate ki
ntu rakṣaty eva na vaśyaṃ phalaṃ yasyās tādṛśī na kintu saṅkalpitavastusampādanena svā
yattaphalā phalam a'bhīṣṭalābhaḥ sadānanāge samadadantini sadānanā
sumukhī haṃsapaṃktiś ca navena śaphānāṃ pādaikadeśānāṃ lāghavena carati 38
bhartur| visāri| śikharaṃ| tridivā|
n na| kiṃcid|
ūnā| parāgakapiśā|'khilatāpi| kālīḥ
cūtadrumair| dayati| kṣitir| asya| bhaṃgāa-
dūnāparāgaka
piśākhilatā| pikālīḥ 39
vistāri vi
stīrṇaṃ a'khilatāpi ca sarvagatātapaṃ śikharaṃ bhartur udboḍhur etasya svargān na kiṃci
d apy ūnā parāgeṇa ca puṣparajasā kapiśā kṣitiḥ cūtatarubhiḥ pikānām ālīḥ paṃ
ktīr unmādayati kālīḥ śyāmalāḥ bhaṅgena khaṇḍanayā dūnāparāgā upadrutāny a
taravaḥ kapayo yāsu tathāvidhāḥ śākhināṃ latāś ca yasyām_ 139
vāriśālinā|''savā
tivāsanāliśārivā|
sārabhāvinīlimātra
bhramālinī| vibhā| rasā|
sālatālakānanā|'mu
nā| na| kā| latālasā|
rājitā| śriyā| parā| durāpayā|
śritājirā 40
vāri salilaṃ
tacchālinā'nena kā rasā bhūmir na rājitā āsave madhupāne tivāsanā prasakti
r yeṣāṃ tādṛśā alino yatra tathāvidhāḥ śārivā oṣadhiviśeṣā yasyāṃ sārabhā
vaḥ sāratvaṃ tadvān nīlimā yeṣāṃ tathāvidhāny a'bhrāṇi malate dhārayati yā vibhā
vividhakāntiḥ sālāḥ tālāś ca taruviśeṣāḥ tanmayāni kānanāni yasyāṃ
latāsu alasa ālasyaṃ kiñcid vātavepitatvaṃ yasyām_ ity a'tra dvyekayor itiva
d bhāvapradhāno nirdeśaḥ latābhir vā lasā lasantī parā prakṛṣṭā durāpayā ca śri
yā śritāny a'jirāṇi aṅganāni yasyām_ 140
pratilomānulomacatuṣpādaḥ
savapuṣamutkarahāṭakamakṣatatiniśāsanāgatā
līsavanam
samadanavaśakalitātanurasadha
vanāgotkaraṃ jarājitasatvam
savapuṣamutkarahā
ṭakamakṣatatiniśāsanāgatālīsavanam
sama
danavaśakalitātanurasadhavanāgotkarañjarāji
tasatvam 42
savapuṣam ityādi viśeṣakaṃ
ayantritāni apratihatāni yānāni vimānāni santi yasya tathāvidham a'mara
cakraṃ kartṛ sadbhir ā''modai rājitaṃ yaṃ a'dhivasati so yaṃ girir ā''tmānaṃ dhārayati kī
dṛśam_ savāḥ kratavas tān palāśāditarujanakatvena puṣṇāti yas tādṛśam_ utka
ram unmayūkhaṃ hāṭakaṃ yatra akṣatatiḥ vibhītakapracayaḥ niśā haridrā asanā
bhidhā agās taravaḥ tālyas taruviśeṣāḥ asya sarvasya savanam utpādakam_ śa
kalitā bhagnā atanurasāḥ prabhūtaniṣpandā dhavās tarubhedā yena tādṛśaḥ sa
mado navaś ca nāgotkaro yatra jarayā cājitāḥ sattvāḥ prāṇino yatra tathā
saha vapuṣā devatārūpatvāj jaṅgamenākāreṇa vartamānam_ udgatāḥ karahāṭākhyāḥ
kusumaviśeṣā yatra kab a'tra samāsāntaḥ akṣatāny akhaṇḍitāni niśā
nām oṣadhiviśeṣāṇāṃ sanāgānāṃ punnāgatarusahitānāṃ tālīsānāṃ taru
bhedānāṃ vanāni yatra madanavaśāḥ smaraparataṃtrāḥ ata eva kalitātanurasā
gṛhītabahuśṛṃgārāḥ ye dhavanāgāḥ puruṣaśreṣṭhās taiḥ saha vartamānam_ dhavanā
geti vṛndārakanāgakuñjaraiḥ pūjyamānam iti samāsaḥ 142
141
|| mahāyamakam ||
ātmānam|ī ī
śa| sa| bibharti| vivardhamāna-
dāmodarājitam|' ayaṃtri
tayānavad| yam|
gīrvaāṇacakram|' adhitiṣṭhati| sāda
raṃ| sa-
dāmodarājitam|' ayaṃ tritayānavadyam| 43
vivardhamānena dāmodareṇa hariṇā'tyunnatatvād a'jitam_ tritaye ca dharmārthakā
malakṣaṇe trivarge tadvatām upakārakatvād a'navadyaṃ doṣarahitam_ 143
|
viśeṣakam
madhukaraśakalānāṃ| dūram| u utkaṃṭhamā
na-
stavakitabakulebhyaḥ sādhunā kānanānām
spṛhayati hatacetā viprayoge natabhrūs
tava kitava
kulebhyaḥ sādhu nākānanānām 44
iti vadati
sakhī nataitya kāntaṃ sakalabharāśirasākṣatālasālam
girim amum avalokya pīvarorvāḥ sakalabharā śira
sā kṣatālasālam 45
madhu
karetyādi yugalakam_ kalabhānāṃ rāśeḥ samūhasya rasā bhūmis tayā akṣai
s tālaiḥ sālaiś ca saha vartamānaṃ girim amuṃ vilokya kasyāścid aṅganāyāḥ
sakhī kāntaṃ tadīyam eva dayitam a'bhyupetya śirasā natā satī evam abhi
dadhāti sakalaḥ samagro bharas tadīyasya kāryasyodvahanaṃ yasyā ata eva ala
m atyarthaṃ kṣatālasā vihatālasyā kiṃ vadatīty āha he kitava kānanānāṃ
kulebhyaḥ samūhebhyaḥ spṛhayati spṛhāṃ karoti kulebhya iti spṛher īpsi
ta iti sampradānasaṃjñā sādhu subhagaṃ kṛtvā stabakitā bakulā yeṣu nākā
nanāṃ ramaṇīyatayā svargasya sukhabhūtānāṃ ata eva tatrā'sakṛd a'nubhūta
tvāt samāgamasukhatvāt tasyās tadviṣayā spṛhā yadi vā durlabhaṃ bhava
ntam a'vadhārya tat tat sundarapadārthadarśanenātmano mṛtyum a'bhimanyamānā kāna
nāni tathāvidhāny a'bhilaṣatīty abhiprāyaḥ yathoktam_ dhatte cakṣur mukulini
karāt kokile bālacūte mārge mānaṃ kṣipati bakulāmodagarbhasya vāyoḥ dā
vapremṇā sarasi bisinīpatramātrāntarāyas tasyā mūrtiḥ śrayati bahuśo mṛtya
ve candrapādān_ i
ti 144 145
|| yugalakam ||
ete| nimajjya|
salile| kariṇaḥ| karālān| u
uttambhayaṃti| rayato| hara| ha
staveṣṭān|
vīkṣya| prasīdati| mano| tra| samādhibhājo|'
nuttam| bhayan| tirayato|' harahas| tave| iṣṭān| 46
he hara amī gajā jale nimajjya hastaveṣṭān_ karāṇāṃ kuṇḍalīkaraṇāni rayā
t_ uttambhayanti utthāpayanti anuttaṃ a'nirākṛtaṃ bhayaṃ janmamaraṇādijani
taṃ trāsam aharahaṃ pratyahaṃ tirayato 'bhibhavataḥ taveṣṭāṃś ca samādhibhājo nirī
kṣya atra manaḥ prasīdati prītim āpadyate vaimalyaṃ vā vrajati 146
taṭabhuvi|
sakṛd| i iyam|' apajarajanatā|
viharati| madaviśadanavara|
tarasā|
kim| i iva| hi| na| hṛdayam|' atiruciramaṇāv| i
iha|
ratimad|' aviśad|' anavara| ta^rasā| 47
madena
kṣībatayā viṣadaḥ spaṣṭo nave rate raso yasyāḥ sā'pajarajanatā surasamū
haḥ sakṛd ekavāram a'vyavadhānena viharati he anavara sarvottama iha
ca tarasā vegena ratisaman nirvṛtaṃ cetaḥ karmabhūtaṃ kim iva vastu nāviśat_ sa
rvam eva ramyatayā viveśa 47
sthitim| i iha| bibhratī| ī
śa| janatā| durantaduritāpahāriṇi| girau|
vigatajarā
mayātanurasātisāranuta| yām|' arājata| gavi|
tri
divatale|' pi| sā| na| sulabhā| manorathaśataiś| cirādadhi
gate|
ripuvanadāhisāhasamayā|'triyāma| sahasā|'hai
dānavapuri 48
vigatā jarā āmayāś ca vyādhayo yeṣāṃ taiḥ
surair a'tanunā ghanena rasenātisāraṃ sarvotkṛṣṭaṃ kṛtvā nuta he praṇata ripa
va eva vanaṃ taddāhi ca prakṛtaṃ sāhasaṃ yasya nāsti triyāmā rātrir a'vi
dyā vā yasya satata pravṛddhatvāt_ tādṛśa he īśa iha gavi bhūmau yāṃ sthi
tiṃ bibhratī janasaṃhatir a'rājata sā sthitiḥ svarge 'pi ahīnāṃ dāna
vānāṃ ca puri nagaryāṃ sahasā na sulabhā manorājyair api 148
lakṣmīr| ihā|'maragireḥ| kaladhautaharmyai|
s
sā| dhūnitā|'navara| tāramaṇīṣṭakāṃtaiḥ|
līlārahasy|' a
dhigatā| ca| guṇā|n|' akhedaiḥ|
sādhūn| i itā|'navaratā| ramaṇī| i
ṣṭakāṃtaiḥ 49
he anavara tārā dīptim anto maṇimayānām iṣṭakānām a'ntā yeṣu tādṛśaiḥ
suvarṇaharmyair iha meror api sā śrīr dhūnitā paribhūtetyarthaḥ atra ca raha
si ramaṇībhir iṣṭair manohāribhiḥ kāntaiś ca ramaṇair a'khedaiḥ tatparair eva lī
lā prāptā sādhūn_ uttamān_ guṇān_ itā prāptā anavaratā ca apūrvasuratā
49
sarati| malayavātyā| mānadhairyaṃ| vadhūnāṃ|
vidhutapanasamālaṃ| sādaraṃ| saj| jayaṃtī|
iha| munijana
tā|'sau| tejasā| bhāti| muktiṃ|
vidhutapansamā|'laṃ| sādaraṃ
sajjayaṃtī 50
vidhutā panasanāmnāṃ tarūṇāṃ mālā yatra tathā kṛtvā'tra malayavātasaṃhatir va
hati sādaraṃ kāminām ātmanaś cāvasādapradaṃ vadhūnāṃ sad a'pi mānaviṣa
yaṃ dhairyaṃ jayantī nyakkurvāṇā vātānāṃ samūho vātyā pāśādibhyo yaḥ
atra tejasā vidhutapanasamā candrārkasadṛśī mokṣaṃ ca sādaraṃ saprayatnaṃ
sajjayantī anusandadhānā'lam a'tyarthaṃ munisaṃhatir a'sau bhrājate 150
svedāmbhaḥśīkarārdraṃ| sphuradamalatara
cchāyaratnopale|' sminn| u
usraiḥ kānrtā| lalāṭaṃ| ravir|' ala
kalatālāñchitaṃ| kinnarīṇām|
gītaṃ| cā|''sāṃ| vidha|
tte| virahitavanitāmaṃḍalīdehayaṣṭiṃ|
cetohārī| idam| u u
ccair|' aviralakalatālāñchitaṃ| kin| na| rīṇām 51
alakā eva sarālatayā latās tābhir lāñchitam iha kinnarīṇāṃ lalāṭaṃ sve
dakaṇārdraṃ ravir usraiḥ kiraṇaiḥ kartā sādhu karoti sādhukāriṇi tṛn_ ā
sāṃ cā'śvamukhīnām a'viralair ghanaiḥ kalaiś ca madhuraiḥ talaiḥ karayor a'nyonya
m a'bhighātair ā''ñchitaṃ kṛtāyāmam idaṃ gītaṃ virahiṇījanasya gātrayaṣṭiṃ rī
ṇāṃ durbalāṃ kiṃ na vidhatte kintu karoty eva atra kalā dvādaśa ca proktāś ca
turviṃśatir eva ca catvāriṃśat tathāṣṭau ca tathā ṣaṇnavatiḥ kalā ityevaṃ
parigaṇitarūpā gītaśāstre ca nimeṣapaṃcakaparimāṇatayā prasiddhāḥ
kālāvayavāḥ kalāḥ tā aviralā yatra tathākṛtvā tālaiś ca puṭacā
capuṭādibhir āñchitaṃ nibaddhaṃ gītam ity api yojyam_ amunā ca ślo
kena bhagavato viśrīāṃtinimittaṃ madhyāhnasamayaḥ sūcitaḥ
ity āhuḥ
iti śrīratnākaraviracite ratnāṃke haravijaye mahā
kāvye parvartuvarṇanaṃ nāma paṃcamaḥ sargaḥ 5 ||
iti haravijayaviṣamapadoddyote paṃcamaḥ 5