|| rociṣṇu bhrājanaśīlaṃ alaṃkṛnvādisūtreṇaṣṇuc_ nikurambaṃ samūhaḥ ||

ahayo makarāś ca prāṇibhedāḥ ahimakaraś ca sūryaḥ tārāvatprastāro yeṣāṃ te tārā muktāmaṇayas tatkaranikareṇa tārāprastārasya ca tāreṇa dīptimatā kiraṇotkareṇa danturā hasantī samunnatā vā tākiraṇas sitāṃśus tasya codgatair aṃśubhir iti vā nāke pakṣe yojyam_

sindhumathanāyāsmin pṛṣṭhāsthisamāropite kūrmarājo varāhapādasyāsmarat_ mandarasya tatsadṛśatvāt_ sadṛśavastusandarśanaṃ smṛtim upasthāpayati uktaṃ ca sadṛśādṛṣṭacintādyā smṛtibījasya bodhakā iti bhāratasyaiva sadṛśatvam_ ||

toyendhano vāḍavaḥ pariveṣo maṇḍalam_

gaṃḍā mahopalāḫ prāṇibhedā vā gaṃḍau ca kapolau vadanam agram ānanaṃ ca kamaṭhaḥ kūrmaḥ | ākulaṃ sabhayaṃ sarāgaṃ ca puruṣāyitaṃ viparītaṃ suratam_ yatra yoṣitpuruṣavad ācarati nitambo madhyabhāgaḥ śreṇiś ca

bhartur marmathavyathocchittaye pādānte yasya surasarid ivāveṣṭata luṭhitavatī nirmoka eva paṭṭo ṃśubhabhedaḥ tena pariveṣṭaḫ parivalanaṃ yasya tadbhāvena hetunā pādāḫ paryantaśailāḥ pādau ca caraṇau

dugdhasindhur eva śītāṃśubimbasya pariṇāhaḥ parimāṇḍalyaṃ tatra mṛga evāvacūlyacihnaṃ tadrūpas suragaṇair yo vilokitaḥ mṛgo pi madhyam indoś śabalīkaroti

bhogī vāsukir eva netram ākarṣaṇarajjuḥ tasyā samantād ābhoginoś ca savistārayor netrayor dṛśoḥ parivartanaṃ paribhramaṇaṃ nitambaś śroṇir api utkalikā vīcaya utkaṇḍāṭhāś ca ||

apahastito bhibhūtaḥ | nyāsīcakāra nikṣiptavān_

rolambā bhramarāḥ valayas samūhaḥ sindhavas saritaḥ rāsaḥ śabdaḥ hariṇārayas siṃhāḥ |

anuvivartanaṃ paścādbhramaṇam_ tad eva viplavo bādhaḥ tālu gahanam abhyantaraṃ ca |

yasya khaṭarandhramaruto vivṛtāsyena vāsukinā mathanakhedād apāyiṣata pītā rasanā jihvā |

nīlā indranīlā maṇyantarāṇīti kecit_ gaṃḍaśailāḫ pṛthupalāḥ

kandamāẖ kambāḥ pattrapuṭa evālavālasekasalilādhāraḥ | upatyakā parvatasyāsannabhāgā upādhibhyāṃ tyakann āsannārūḍhayoḥ |

kaṭako madhyadeśaḥ ||

ādiḥ kolaḥ sūkaraḥ

sīmāvadhiḥ graheṣu vimugdhagrahā ete syur iti vipralabdhaṃ mato yasya sa bāhyas taduparicito loko niścayotpādanāya saṃcāra eva dṛśaṃ karoti ete maṇaya iti gatāv eva dṛṣṭim arpayaty anyasya viśeṣasyābhāvād ityarthaḥ |

vātasya pātenābhigatyā bhramī bhrāntas tadvalitair jaladavyajanais sūryam iva samāśvāsayann ābhāti pratibhāsate ||

kuruvindaḫ padmarāgabhedaḥ tviṣā tulyatvam āptam api ravim anumimeta tarkayanty ūṣmāyamāṇatvāt_ ūṣmāṇam udvamann ūṣmāyamāṇaḥ vāṣpoṣmabhyām udvamann iti kyaṅ_

kuśā darbhāḥ kuśaś ca sītāsutaḥ na vibhiḥ pakṣibhir āhatā kṣuṇṇā samunnatatvāt_ nāsti ca vyāhataṃ śīlabhramo yasyā muniniketais saṃketaiẖ kṛtā āspadānāṃ gṛhāṇāṃ samṛddhir yasyām_ muninikīete ca vālmīkigṛhe kṛtā āspadasya sthiteś śobhā yayā bhāsvanto ṅkollānāṃ nikocākhyatarūṇāṃ pallavā yatra bhāsvaty aṅke cellapal lavaḥ sutas tadbhāvena | aṅkoṭhe tu nikocaka ity abhidhāneṣu pāṭhād aṅkollaśabdasyeha prayuktir ayukteva lakṣyate asau tu ṭhakārasyāllādeśe kṛte prākṛta eva prayogam arhati tathā ca vārarucaṃ sūtram_ aṅke ṭhola iti || 23 ||

durlakṣyam iti saurabhyasya bharād anumitaṃ svarūpaṃ yeṣām_

saṃkrīḍataḥ kūjataḥ samo kūjana iti kūjane pratiṣedhāt krīḍonnasaṃparibhyaś cety ātmanepadābhāvaḥ kūbarī rathaḥ bālakhilyā maharṣayaḥ brahmaṇaḫ putrāḥ |

koṭiśikhāsu śṛṅgāgreṣv aśmakūṭāḫ pāṣāṇarāśayaḥ indramukuṭo haraḥ

sṛtanirjharajalatvād adyāpy amuktena jyābandhena rucira iva

kambavo valayāḥ | godhā

bhāvena tattvataḥ |

nirvāpayan_ śītalīkurvan_ mukhaṃ vadanam api |

vispaṣṭā danteṣu pāṣāṇeṣu śikharasannikṛṣṭeṣu bahirnirgatapradalaneṣu ca dyutir yeṣām_ gaṇḍaśailā uktāḥ gaṃḍāv eva śailau kaṭhinonnatatvāt_ vaṃśo veṇuḫ pṛṣṭhanāḍī ca kuṃjo hanur api sadbhir jāṭair latānāṃ mūlānāṃ vā samūhaiḥ vīraṇaiś śākaviśeṣais tṛṇabhedair vā hitāḫ prītihetavas tān vā hitā gatāḥ hi gatau vṛddhau ca sajjebhyo ṭavī nakhebhyaś ca hitāẖ kṛtopakṛtayaḥ gajayūthapā mahāgajāḥ |

khalīnaṃ kavikān

nirargalo niṣpratibandhaḥ mecakaṃ kṛṣṇam_ lokaparivartadaśā kalpāntaḥ

kulāyo nīḍam_ āmalādyās tarulatābhedāḥ

karā raśmayaḥ karaś ca hastaḥ

abhraṅkaṣaṃ nabhaspṛk_ sarvakulābhrakarīreṣu kara iti khac_ mālatārīti iṣṭakeśīkāmālānām iti hrasvaḥ ||

prabhayā vipulair hārair hitais sukhahetubhiḥ prabhāvinā ca pulakāhākhyena muninārahitais tribhir valīnāṃ tvaksaṅkocānāṃ mukhair agraiś ślāghyāḥ teṣāṃ manoharatvāt_ ślāghyaś cāttrir nāma munir yeṣām_ valimukhaiś ca pariṇāmavaśād valīvadanaiḥ madhyam udaram abhyantaraṃ ca |

utsaṅgasaṅgī madhyalagno mṛgo yasya tadbhāvaś ca śāṅkasyāgamikatvam eti | āptopadeśād avagamyate āgamo syāstīty āgamikaḥ | ata iti ṭhañau |

anugateṣv atyuttameṣu sānuṣu | tarṣo bhramaṇarucir yeṣāṃ tais sadbhiś cāṣair vihaṅgamabhedaiẖ kāntaṃ kṛtvā racitasthitayaẖ kesaraughāẖ kiṃjalkasaṃhatayo yeṣām_ citā vyāptā palāśāẖ kiṃśukāḫ pallavāni ca |

śaśāṅkarucikṛtena saṃkocena vicchinnamalināśobhā vanabhuvo yasya śaṃbhuḫ paribhramann akarot_ śyāmāśmāna indranīlaḫ puṭakinī padminī ||

|| iti haravijaye viṣamapadoddyote caturthas sargaḥ ||