sa devo maṃdarācalo girijayāva
laṣṭitayugapad eva saṃrvatubhir asevyata prasavāḥ kusumāni arīṇāṃ vijetṛtvād anaghā adhicchadmacāri
ṇo pratihatā vā bhujataravo yasya sa
madhupānāṃ rājibhiḥ parājitamanasvinīmanasaḥ sumanasaḥ
puṣpāṇi tatra tādṛśaṃ jagat surabher vasantasya śobhām avahat sumanobhi surabhiḥ sāmodaṃ jagac chri
yaṃ dadhre iti vā yojanā viplavo bādhaḥ sphaṭitāni bhirnnani
yamena
sevitā dig dakṣiṇā tām apasya ravi eḍaviḍo dhanadhaḥ āśrayā patir yasyās tāṃ diśām uttarām ā
d adhiṣṭitāṃ yuvatim utsṛ kasyacid artheśvarasya ramaṇīṃ pratipadyate aśvasatāṃ prāṇinā sumatā
atīva śītoṣṇayor abhavād
atyaṃtahacitāt
tilakas tarubhedair utjulapattrābhiś ca latābhiḥ
sahavartamānā giribhruvo ramyāṃ sthitim adhārayat vanāni kānanāni jalāni vā tilaka
ś citrakaḥ pattralatāḥ pattrabhaṃgāḥ tatsahitāś ca kāminyo
manoharasthitayaḥ vanānām atri
kāmitā pratīyate samāsoktivaśāt
rucir abhilāṣaḥ kāṃtiś ca madhuḥ puṣparaso madhu
ś ca vasaṃtāḥ avatīrṇamanobhavatāt paravatīḥ parataṃtrā
madhuliho bhramarāḥ teṣāṃ saṃhatir asu
rayāyatā sukham anvabhūt sukhādibhyaḥ kartṛvedanāya kyaṭ kusumauṣadhisambaṃdhino rasasya
grahaḥ pānaṃ tona susthitā śobhanam āsita uktaṃ ca anekaraso vyavahāro rasāya
jāmātā ca
ku
sumitā ratasvalāḥ api priyaḥ prītihetavaḥ madanaś ca kāmaḥ parabhyataḥ pareṇa poṣitā pṛthagjan
api madena tadapy amukharīkṛtaḥ
madhuretyādiviśeṣakaṃ itirasena visṛṣṭāyās savayaso vacane
nāgate priyatame viṣaye ayutaṃ mānaṃ muṃcaṃti yās tathāvidhā yoṣito babhūvuḥ yoṣito babhū||
pakṣma
bhiḥ kesaraiḥ karālatā vyāptir bhāsvaratvaṃ vā śucitayāpy upalakṣita yo doṣaḥ vākas tāpayati tad
ayuktaṃ viṣadātmatvāt paropatāpanābhāvāt cituyā pravṛddhayā pakṣmāṇi netralomāny api
ka
rālaṃ bhīṣaṇam api madhu madyam api
tatu tasmātu tud bahuvidham uktā taṃ dayitaṃ satvaram ānaya na vayaṃ kā
lakṣepasahiṣṇava iti bhāvaḥ
paṃkajabījaṃ padmākṣaḥ vyavadhir ācchādanam striyā virahe sati budha
yogakṛto ghātukaḥ | strīhananaś ca madyapānaprāgalbhyaṃ malinātmānāṃ dvijānāṃ sāhasaṃ kiyat
jaḍatayā mauna tena na tyaktāḥ bāliśatayā ca maugdhyena na saṃhita iti virodhaḥ jaḍatayā śaitenā
napākṛtaḥ navāni ca tāni aliśātāni tair anvitāḥ riṇā rucir
yasyāḥ iti cārthadvāreṇa vi
śeṣaṇam
caramaḥ paścimaḥ saṃputrāḥ dvayam anugiraṃ girisamīpye gireś ca senakasyeti nam ra
se madhuni mano yasya sa samanādaṃ tulyadhvaniṃ kṛtvā
kusumam eva kośaḥ caṣake tum eva taror nāyakabhū
tasyārpayituṃ latā vivalitā saṃmukhaṃ parivṛtāṃ | madhu makarardhaḥ surā ca balī haladharaḥ tāpaḥ kā
majvaro pi
kesarāṇi bakulāny eva ketūnāṃ dhvajānāṃ śatāni yasmin
madho vasaṃtasya meraman niśa
m ativāhitaṃ mānaṃ dairghyam yathā vasaṃtī rātrīṇāṃ tānavatpoteḥ kāminī dvitīyakāmi
nyā
kṛtasamanavighnatvāt cireṇāpi samāgate priy preyesi na vadane kāluṣyam āpnoti ma
dyasaṃparkāt madhuṃ madyam api māno bhimānau pi
sarasijānām urasimadhye bhramaraiḥ ghoṣam avasthi
taṃ sukhena viśrotam uttaracchaṃdaḥ pracchadapaṭaḥ sajānibhis sabhāryaiḥ jāyāyā niṭ
kuṭāśitya
khyena ceṣṭitena manaḥ kāṃtasya vadhūr ahṛta samāvarjayat prāṇeśagāḍhabhujapāśanipīḍitānām u
dāmuharṣabharanirbharamānasānām īhe duḥkhayasy ala elaṃ dṛḍhamūḍhavokye saukhye pi duḥkha iva ku
ṭṭamitaṃ vadaṃti
sunavatī yuvati sā smarasy sau sakheti vasaṃtasya saṃsthitim iva samamīmarut
saṃmānayām āsa yuto navo yasyāṃ vayava ekadeśau ṃkura evābharaṇaṃ yatra tādṛśīṃ śriyaṃ dhārayaṃtī
ahaṇya giriyas teṣāṃ bhavaspaśaktaṃ rūpacayaṃ kurvaṃtaḥ tathā pathikānāṃ hanaṇaṃ kurvāṇasya ku
sumeṣoś ca śaktiḥ poṣaṇaprati sahakāritāṃ sahāyatvam udavahan sahakāriṇo hi pratyayaḥ pra
kriyāṃtarasyopādārubhūtesya kāryaṃ prati śaktim upacinvaṃti bījasyevājalādayo navamāḥ śreṣṭhā mā
janā ratikrīḍārasena vyākulā babhūvaḥ kaṭuṃkitai samaṃtrāhai
kiṃjalkāsvādanena
kalai madhuraiḥ rasakalaiḥ cāvyaktaśrutibhir alināṃ ravaiḥ caṃpakākhyaṃ kusumaṃ samudgatamadana yoṣita
ś cakāra
rabhasā tvarā madhukarā evāṃjanamayaṃ vaśīkaraṇaprakāraḥ nijābhir vadhūbhiḥ javena dhū
tas tiraskṛtaḥ śarīraśramo yeṣāṃ
śaivalena śevalena satī śobhanā śaivaiḥ ca śivabhaktair lasa
tī śrīr yasyāḥ vateti vismaye
atimuṃtyakavratatayogā guṇaśrī yāṃsāṃ tādṛśo na bhavan saṃvi
stīrṇaguṇāśrīyogā babhūvur ity arthaḥ prakaṭapatrālatāḥ śakhā vābharaṇaṃ tonojulā narasyā
patralatābhir ābharaṇaiś ca tajvalā vitataguṇaśobhāś ca yoṣito bhavaṃti
kāṃte satimukha adeda
rat bibheda ātma
pāṇir api
palāśaḥ kiṃśukaḥ tatra bhramaraṇāṃ saṃhati capala tvām abhikhyām āvir abebhavet prakaṭī
cakāra vibhramaḥ sadṛśaḥ
anavaḥ ciraprarūḍhaḥ śvāmo yeṣāṃ te munayaḥ kāmasya vaśaṃ yayuḥ animi
ṣair alimīladbhiḥ akṣibhir ālokito vīṇāṃ pakṣiṇāṃ bhramarāṇāṃ bhramo yasyām animiṣaḥ cakṣa
doṃrśanasya vilāso yasyā navamālikaḥ samvalaḥ navamaṃ cotkṛṣṭamalikaṃ lalāṭaṃ yasyāḥ
bhīra
na bhūtabhūvān eva parimṛṣṭaṃ spaṣṭam
adīdīpad iti dīpanaṃ prabodhanaṃ dahanaṃ ca śikhī vahnis ta
teṃna ca piṃgalaṃ kapiśaṃ vadhūkapitāraṃ kāmukaṃ ca kam itā kaṃ na prāptā tāmau vallabho||
suvarṇaśṛṃkhalobaddho nānāratnavibhūṣitaḥ lalāṭalambyalaṃkāraś caṭulas tilakas smṛtāḥ
raso maḥkaraṃdaṃ jalaṃ vā naramathṛt sarvajanamanoramāḥ
śucir āṣāḍho māsaḥ āpluti
s snānaṃ vadhūṃsitā śakharīkṛtā mallakā kuṃbhamabhedo yābhiḥ yāsāṃ vā vaṣṭitā gururallopam avā
pyorupasargayor ity avaśabdākāralopa
karāḥ pāṇayo pi tāpaḥ khedo pi mānaṃ dairghyam api mā
naś ca diraśāyīni dināni graiṣmikā vāsarāḥ atra tigmaruceḥ kakubhā ca kāmitā pratīyate liṃ
ṅgaviśeṣopādanāt yathā sarale saha vāsaraśriyā nibhṛte kāpi gatas sa bhāskaraḥ vada tena
vinā
bjinī kathaṃ kṣaṇadā satya natāṃgi neṣyatīti evaṃ ca dinaśriyo pi nāyikātvapratipattau yatho
kto hetus sambhavatīti dayitayoḥ ty upamānnapadam anuthaṭārtham iti sahṛdayaḥ
priyatamasahitā
pi kṛśāṃgī virahiṇyā sthitimitā prāptā jalāṃrdra jalakrataṃ vastram atimitākṣarā svalpavarṇā
hataṃ dhāma tvaṣṭuṣ ṭaṃkena śātayām āsa janatā klamam itavatī gatā
dīpikā lohādimayī dīpā
dhārabhūtā yaṣṭir api malikātolabhājatam api ghano naghaś ca nirdoṣo nādaḥ kvaṇito yeṣāṃ
baṃ
dhuro ruciras saurabhaprasaro yasya tadbhāvaḥ prasarataḥ vātena vṛtaḥ paṭakasamūhaḥ pāṭalaḥ pu
ṣpabhedaḥ saṃpuṭamukulā
itīva pratikartum icchaḥ kāmaṃ śirīṣaṃ nāmuktasumam īkṣitaṃ sadā
lokitaṃ sat śucam alambayat prāpayām āsa manasaḥ pratyagro hāsaḥ tadbhedo yeṣāṃ
ri
riśo haraḥ girau ricchaṃdasīti pratyayadvāreṇa cchaṃdasi niyamitatvād giriśiśabdasya bhāṣā
yāṃ prayogapramādajaḥ rasas salilo rāgaś ca tanmayaḥ
payodharāṇāṃ dhoraṇī paṃthiḥ kimu bhuvi rā
jo nāśamayad iti nāru tra sāmarthyalabhyaḥ
saṃvananaṃ śīkaraṇam atanukāmaḥ avāsiṣur vavuḥ
saninādāḥ payomuco yatra tamin ktvāle mayūreṇa nṛtavyasatavatā sthitam navaiś caṃdrakai po
kṣair nācchitā lakṣitacaṃdrasya ca kalayā āṃchitā saṃgatā
aṃtaramārgo gahanaḥ pradeśaḥ tadga
tā śriyaṃ vanabhuva vohat jātir mālatī tayā śarīrarurka svarūpaśobhā sārāprakaṭa yāsāṃ
pasyeva ca rug yāsām tāsam eva ca viśeṣe śeṣo turamārgo bhavati dviśrityadhikayo niṣādhagāṃ
dhārayor yathākramaṃ kākalyaṃṃtarasvarasaṃjñātvakalpatvāt kavalanā grāsas tadartham vala
nā paribhramaṇam
mekalo viṃdhyaṃs tenu ryaviṃbhyasya sāmyam asitavarṇatvāt acirārci sau
dāmanī ānatayāḥ punāḥ punar allāsanena dāsthityam asmāsu na janayitavyam ity āśaye
na prahvayā
allakānāṃ tāṃḍavikair nartukaiḥ
śakradhanur manohareṇa gavalasya ca mahiṣaśṛṃga
sya śyāmatayā śobhāṃ gṛhṇatā ca ghanānāṃ ca yo na bhūbhyateva caturaṃ kṛtvā ye na vaśīkṛtās te
ka iva janā na kecit rājā punar anaghena ratnayogena sphariteta hāras tadvat caturaṃgasya
ca balasya hastyaśvarathapatilakṣaṇasya sainyasya śobho kalayato
harigopā iṃdrigopākhyāḥ prauṇinaḥ
harigopaś ca goparūpadhārī viṣṇuḥ vrajo gavāṃ nivāsaḥ śreṣṭhā lāṃgalikā auṣadhiviśeṣā yātrā muṃci
taś ca pūjito lāṃgalī haladharo yatra anavo raṇacire saṃcitaṃ rajaḥ
atano kāmasya bahulāyaḥ śriya āla
yatvaṃ kalayatā gṛhṇatā kuṭājākhyakusumanicayena nakṣatragrahaṇavad ācaritaṃ nabhasi śrāvaṇe
vivāri vikara jalaṃ vi
kiretyādikam ācaraj jalado viyuto viyoginīṃ na navaśām api tv āyatvām eva cakāra viki
retyādau samuccaye nyatarasyām iti loṭ hirādeśaś ca ācarann iti sāmānyavacanasyād upayoga
samuccaye sāmānyāvacanasye ti
nigūhanena sthitimata sukhitān ittham iva ravaiḥ taruṇāna
mbudho bhyudhāt abhimato tīvābhipreta samārgamakāraṇatvāt
alātam ulmuko tatsadṛśī
tadid āvirabhavat prakaṭībabhūva samavartī yāmaḥ
āmarṇaiḥ tarubhedaiḥ kaṃdalaiḥ ca latāviśeṣaiḥ
s satī śobhanā amalaiś ca kaṃdair tvisair anyai vā mūlyaiḥ lasaṃtī śrīr yāsām girimallikā kuṭa
jaṃ tacchabalitaddhāt bhramare tvalitvā veṣṭitāḥ
navai dhūrgataś ca parādhārādhirūḍhaḥ kāmo yāsāṃ ta
thāvidhā vadhūr abhrapavanaś cakāra vo kuṭajāḥ vārṣikāḥ kusumatviviśeṣaḥ
mālatīkusuma
m eva mudgaraḥ praharaṇaviśeṣaḥ sa eva smṛtibhuvaḥ sakāśād āgatenāpaścimena prahārāturāpe
kṣiṇā prahareṇa mūrchitā yoṣitaś cakāra mālatīkusumam eva kāmasya mudgara iti tu na yuktam mu
dgaraśabdasyātra sāpekṣatayā samāsāprasaṃgāt madarasena madajanaka ādarasa
āyutaṃ bhujalatāṃtaraṃ priyatamūmā kāmīpsitaṃ apriyaṃ nānayat
sarvam eva nijā vādhū poriṣaṣvaje harir aśvaḥ rado daṃtaḥ kālikā meghapaṃtthiḥ aśvanāṃ vayovi
jñācihnaṃ ca
yo jana sutarāṃ damasya śamasya laṃghanam akarot a
paghanā megharahitā apaghanāś cāṃgāni hṛdayahāriśobho navaḥ eṣa aśvayujo yasyām hṛdayana
ndanaś ca śobhano veṣau veṣa yasya veṣo veṣa ākalpa ity arthanathāṃtaram
kamalānāṃ korakaḥ kuḍma
laṃ janānāṃ haste yatra tadbhāvaṃ dadhatīṃ śriyaṃ śiraddivasā dadhino dadhas turaṃgā iva tair api kamala
hastāṃ śrīr uhyate tatsannidhau śriyasthānāt kaṃ jalaṃ śiraś ca dhārayaṃtīti kandharā jalabhyataḥ
grīvāś ca saṃjñāyāṃ vramṛt pravṛjidhārisahitaśidama iti khac
tadārayā muda yuktam itīva ciṃta
yat jalajamātapasevāsaspṛhaṃ vyaksat
caṃdrakai rājitā śobhitās taiḥś ci
traiḥ śikhaṇḍibhir mayūrai rucirā ruci vālabhyata citraśikhaṇḍinaś ca saptaraṣayaḥ tai
ś candrakarair ejitaur api niśipagame na dīpyate
īyivat gatam samabhihārāḥ paunaḥpunyam
avikalaṃ samagram
tāpavighātasya viparyayo nyathātvam atiparighātaḥ tatsthityā vilakṣatā
mbudā ahāsiṣatā vayam ānanā tāmopaghātapaṭavo na yūyam itīva vikasvaratvena hasitā
ity urthaḥ hāso vikāsaś ca hasanaṃ ca ātmanepadaviṣayatvāc ciṇpadbhāvāsu saṃgāc ca tasmā
d ānanakartṛko samo hāso yatra tathā kṛtvā ahāsiṣatevety arthaḥ
caṃdrāṃśamo bhramarā
ṇāṃ kumudeṣu dalayaṃtraṇaṃ bibhiduḥ || davathusaṃtāpaḥ ||
tiraskṛtir aṃtardhānaṃ yatra tasyāṃ śara
di nadītaṭaiḥ jaghana kāṃtir ātratā śaktinayā khagaḥ
tacchasan madhu makaraṃdaṃ yatra gṛhītavatāṃ
bhramarāṇām alasatā kvacin nāsīt kusumam apy ucchvasat vikasvaraṃ madhukarībhiś ca racita
sthiti kṛtāvasthānam ṛtuprāpto syārtuvam ṛtarosmin pan lasatāṃ krīḍatāṃ
vita
thā niṣphalā ākhyā pratītir yeṣāṃ tadbhāvo bāṇākhyakusumophena śaratkusumasambandhina
na dhṛto viyogito manobhedanāt bāṇāśarā sūkṣmaśaravyabhedakā vitathapratītayo na
bhavaṃti śarā asanāś ca tarubhedaḥ śarāsanaṃ ca dhanuḥ alavaṃ prabhūtaṃ tāpaṃ karoti yas tena
rasaḥ
paraṃ tato kriyā dhātuvādaḥ tayeva śiracchriyā sthitir avāpi padaṃ nibaddham āgamaḥ pravṛ
caṃdraśaśī caṃdraṃ suvarṇaṃ kamalāni padmāni kamalā ca lakṣmīḥ
kaṇiśaṃ milaṃ kala
maḥ śālibhedaḥ kalo manoharo maṃdraś ca saṃgamayo rahas tenākulaṃ kṛtā
navaṃ sabho viloḍaya
taṃ haṃsānāṃ gaṇosyāvarasaḥ prasaṃgaś cirād abhūt kuṭaṃbinyaḥ prayā haṃsyaḥ
niṣkuṭajā kuṭa
jarahitā kuṭajānāṃ vārṣikatvāt niṣkuṭā gṛhārāmāḥ tebhyaś ca jātā asamo nanyasadṛśaḥ
śaṃśiprabhā yoṣitāpi śaśinaḥ prabhā yāsām iti pāṭaḥ
ṣu nurāgabhareṇa
pūritā yā sārāsā lakṣmaṇās tair mukhaparitaṃ saro bhramarāṇāṃ kvaṇatāṃ sarasatvam akarot ra
so rāgas
tālaḥ karayoḥ parasparam abhighātaḥ teṣāṃ layaḥ śobhā śleṣo vā gītam eva gītakaṃ
madrakādiviśaṣṭaṃ gītāṃ prakaṭatālalayaṃ bhavati tatrātālāḥ caścapuṭacācapuṭādayaḥ
teṣāṃ layo drutamadhyam avilambitabhedena tridhā kālāṃtarānuvṛttiḥ uktaṃ ca tālā kālāṃta
rasthāyī bhratamadhyavilambitaḥ tridhā laya iti prokto rdhadarāmalabilvavat iti | pracure same
raso yasya jigatsatus tad evātum icchataḥ
samadaḥ pratigajo treti bhrāṃtyā kṣubhitatā kṣobha
himaṛtāv iti ṛtyaka itiḥ prakṛtiḥ karṇika
bījakośaḥ karṇābharaṇaṃ ca karṇoṃ śrotre | vimalitā mṛditā dhavalitā ca ata evālināṃ tā
pakṛt
śotabādhabhayenātuyova latayā sāliṃganaḥ kṛtas taruḥ śuśubhe caturayā prau
ḍhayā
rate lālasā ruciḥ
nāsti karaṇām uṣṇimā saṃtāpo yasya tādṛśo gopatir aśumā
tyarda
ghanasāraṃ karpūram mukhāni vadanāny api avaraḥ varaḥ śreṣṭhaḥ
haimaṃ tuhinasambaṃdhi kamāla
kāraḥ śrīprado pi āpadi malinaḥ ko nāma prakarṣeṇa kṛtopakāram api na muṃcati praṇayapra
kṛtim iti pāṭhe snehakāraṇam ity arthaḥ
kvaṇatāṃ bhramarāṇāṃ paṃthyābhivyāptatvād ittham iva kuṃ
daṃ tapasi māghe bhyadhāt hasat vikasat
himaṃto rudayaḥ aśanair amardam aṃganā udakaṃṭhiṣa
ta sotkaṃṭā abhavan lavaṃgaṃ puṣpabhedaḥ araśaḍaiḥ śītavaśān mekhalāśūnyaiḥ
phalinī priyaṃ
gulatā sādhuḥ śreṣṭaḥ madhuvrataḥ bhramarāḥ
girigahane tra saṃrālavaṃgasya lavam āśritas tapasā
māghasya phalaṃ tapasas tat girigahanasthaś ca munis tapaso vratasya phalaṃ dvaṃdvaṃ sahiṣṇutādi
samanubhavati prasavo janmāpi | saurabhaṃ yaśo pi
kṣaṇadā rātris tasyā suratotsave kṣamatvaṃ dīrghata
rajany eva rākṣasī tayā ca kā yoṣitā nāvacākhādire sarvā eva grastāḥ khādiraṃ śa
lyaṃ khadiradārumayaḥ kīlakaḥ
nāsti lavaḥ chedo yasyās tādṛśī līlā yasya ta
dbhāvo yoṣitām āsīt asamahāsam asādhāraṇahasitaṃ rataṃ nidhuvanaṃ yasyāṃ sā madhu
nā puṣparasera saratāḥ pravahataḥ kṛtāḥ ṣaṭpadīnāṃ rasaṃmaho rāgotsa yāyo vo yad yā
sā lavalīnām amalatā ca śuśubhe
dayitaṃ prati ca ko yo yumaktas tam ānaya tvaṃm ity āśa
yena yoṣid anavamaṃ śreṣṭhe maṃdarasya sānvany āliṃ gatā sagī jagāma navam apūrvam amaṃdala
tā sā bahalānurāgānunītiś ca prārthanā yatra tathā kṛtā etenāliṃgatā pariṣv ajamāne
na sā prasāditā
sthalīṣu vikasitā amalāḥ kesarāgā bakulataravo yasya taṃ giri draṣṭuṃ sa
rāgam alake gaurī spṛśann īśvaro pi viniryayau lulite kuṭilekṛte ||
iti haravijaye
viṣamapadoddyote tṛtīyeḥ sargaḥ ||